Geodeziya laboratoriya

LENTA VA IPLI DALNOMERLARDA O‘LCHANGAN QIYA CHIZIQNING UFQIY QO‘YILISHINI ANIQLASH

Reja tuzilishda joyda o‘lchangan qiya chiziq uzunligi D ning ufqiy qo‘yilishi S dan foydalaniladi (43- rasm). Agar qiyalik burchagi n ma’lum bo‘lsa,

43- rasm. Lentada (a), ipli dalnomerda (b) o‘lchangan qiya masofa ufqiy qo‘yilishini aniqlash sxemalari.

7 5

44. 
    rasm. Eklimetr va unda AB chiziq qiyalik burchagini o‘lchash sxemasi.
    

S = D cos n. (5.10)

Amalda bu formula o‘rniga AO chiziqning ufqiylikka nisbatan qiyaligi uchun tuzatma

DD = D - S = D(1 - cos n) =

^D sin² n (5.11)

2

topilib, S = D - DD hisoblanadi. Qiyalik burchagi n ³ 1 ,5° bo‘lganda DD (5.11) formuladan hisoblanadi (o‘lchangan natijadan DD doimo ayriladi). Qiyalik burchagi n teodolit tik doirasida yoki eklimetrda (44- rasm) o‘lchanadi. Eklimetrda AB chiziq qiyalik burchagini (44- b rasm) aniqlash uchun kuzatuvchi ko‘zi k balandligida bo‘lgan nishon tayoqchasining M belgisida DD ko‘rish dioptri (44- a rasm) orqali qaraladi. P yukli halqa tebranib turadi. U tinchlangach, piston A bosiladi va narsa dioptri DD chiziqchasi holatiga mos kelgan n burchagi sanog‘i olinadi. Qiya joylarda ipli dalnomerda masofa o‘lchanganda reyka teodolit trubasi ko‘rish o‘qiga tik bo‘lmay, burchak ostida bo‘ladi (43- b rasm). Shuning

uchun reykadan olingan sanoq l₀ = l cos n bo‘lishi kerak, bu holda

dalnomer formulasi quyidagi ko‘rinishga keladi:

D = kl cos n.

Bu formula bo‘yicha hisoblanadigan D qiya masofaning ufqiy qo‘yilishi esa (2.10) formulaga binoan

S = D cos² n (5.12)

formuladan aniqlanadi. Qiyalik uchun tuzatma (5.11) formulaga ko‘ra DD = D sin² n bo‘ladi va uning qiymati qiyalik burchaklari n ³ 2° bo‘lganda hisobga olinib, S = D - DD topiladi.

7 6

6.