Geodeziya laboratoriya

NUQTALAR BELGILARI BO‘YICHA GORIZONTALLAR O‘TKAZISH

Xarita va rejalarda tasvirlangan joy relyefining xarakterli nuqtalari va qiyaliklar o‘zgarish joylarining nuqtalari belgilari bo‘yicha gorizontallar o‘tkaziladi: bunda qiyaliklar yo‘nalishlarini

bilish zarur. Rejada bir qiyalikda yotgan belgilar H₀ = 68,3 m,


B
H = 71,8 m bo‘lgan nuqtalar orasida relyef kesimi balandligi

h = 1 m li bo‘lgan gorizontallar o‘tkazish talab qilinsin (30- a rasm). Bunday masalani yechish uchun S chiziqda belgilar qabul qilingan relyef kesimiga karrali nuqtalar o‘rinlarini rejada aniq- lanadi, bu amal gorizontallarni interpolyatsiyalash deyiladi.

Gorizontallarni interpolyatsiyalashni faqat bir qiyalikda joy- lashgan ikki nuqta orasida o‘tkazish mumkin.

3 8

Gorizontallarni interpolyatsiyalash analitik, grafik usullarda yoki ko‘pincha kameral sharoitda ko‘zda chamalab olib boriladi. Analitik usul. Masalani yechish mohiyatini asoslash uchun

rejada A va B chiziqni yasab, B uchida undan chiqarilgan H_B -

H_À qiymat qo‘yilib, C nuqta topiladi. AC joy profili bo‘ladi (30-

b rasm). Bunda AC chiziqni kesuvchi 69, 70, 71 belgili tekislik-

larni o‘tkazsak, bu tekisliklarning AC chiziq bilan kesishgan D, E, F nuqtalarining belgilari 69, 70, 71 ga teng, ularning ab chiziq- dagi proyeksiyalari d, e, f izlanayotgan nuqtalar bo‘ladi. ABC, AdD va AfF uchburchaklarning o‘xshashligidan:

Ad =

^Dd  AB,

CB

fB = ^Ff

CB

 AB,

de =

ef =

^h  AB.

CB

(2.7)

B

À
Yechilayotgan masalada CB = H - H = 3,5 m, Dd = 69 - 68,3 =


E
= 0,7 m, C = 71,8 - 70 = 0,8 m. Bu miqdorlar qiymatlarini (2.7)

ifodaga qo‘ysak, quyidagi qiymatlarga ega bo‘lamiz: Ad = 4 mm,


30- rasm. Gorizontallarni interpolyatsiya

sxemalari: a — rejada bir tekislikda yotgan

va a - k nuqtalar; b — rejaning a va b ga

joyning AB qiyaligi — analitik usul; d — m
lash a - b mos illi-

metrli qog‘ozda; e — shaffof qog‘oz (kalka)- da — grafik usullar.

3 9

fB = 4,6 mm de = ef = 5,7 mm. Bu kesmalarni rejadagi ab

kesmada o‘lchab qo‘ysak, izlangan nuqtalar o‘rni topiladi.

Shunday yo‘l bilan b va k nuqtalar orasida gorizontallar holati aniqlanadi, undan so‘ng bir xil belgili nuqtalardan gorizontallar o‘tkaziladi. Keltirilgan gorizontallarni sonli interpolyatsiyalashni qo‘llash ko‘p vaqtni talab qiladi.

Shu sababli tezroq va yetarli aniqlikda interpolyatsiyalash uchun millimetrli qog‘oz yoki kalkadan foydalanilishga asoslangan gra- fik usul qo‘llaniladi.