Geodeziya laboratoriya

TRASSANI KAMERALLASH

Topografik xaritaga asoslanib inshoot trassa o‘qini kameral- lashda taxminiy izlanishga asoslanadi. Ba’zan relyefning murak- kabligini hisobga olingan holda, dalalarda o‘lchash ishlari tugagach, rejani yirik masshtabda tuziladi. Joy sharoitiga qarab rejalashni kamerallash yo‘li bilan sinab ko‘riladi yoki rejani nishab chizig‘ini ko‘rsatib qo‘yiladi. Rejani sinab ko‘rish usuli to‘g‘ri joydagi uchastkalarning baland-pastliklarini belgilashda ko‘proq qo‘llaniladi. Nuqtalar orasidagi masofani xarita bo‘yicha aniq- lanadi. Xaritaga asoslanib, bo‘ylama profil tuzilgandan so‘ng qilingan reja tekshirilib chiqiladi.

2 3 0

Tog‘lik joydagi uchastkaning trassasini kamerallashda topogra- fik xaritaga asoslaniladi va nishab belgilanadi. Ana shunday o‘lchash- ni pargarning stvor yurishi deyiladi. Xaritadagi A nuqtadan janub-sharq yo‘nalishi bo‘yicha nishab i_tr ga asoslanib chiziq o‘tkazish lozim (142- rasm). Xarita bo‘yicha beril- gan masshtab 1:M va relyefni qir- qim balandligi h berilgan nishab uchun belgilangan miqdor i_tr quyidagicha aniqlanadi:

L= ^h ,

ⁱtr
(11.5)

yoki xaritaning masshtabi bo‘yicha:

bo‘ladi.

l = ^h  ¹

i_tr M
142- rasm. Berilgan nishab bo‘yicha trassalash.

tr
Masalan, h = 5 m, I:M = 1:25 000, i = 0,012 bo‘lsa, u hodla

_{l =} 5000 _ 1

= 16,7 mm .

0,012 25000
Trassaning asosiy boshlang‘ich yo‘nalishidan chiqmagan holda- gi A nuqta pargar (o‘lchagich) stvori bilan l ga teng bo‘lib, qo‘shni gorizontalni kesib o‘tganda B nuqta hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan B nuqta bilan kelgusi B₁ nuqtani kesib o‘tadi va hokazo.

Jarlik joydagi BÃ uchastkadagi gorizontal chiziqlarni burilish-

larga tushirmay, gorizontal chiziqlarni birdaniga ikkinchi tomo- niga olib o‘tib, bir xildagi gorizontal chiziqlar bilan tutashtirila- di. Chiziq daryolarni kesib o‘tishda suvning oqimiga perpendi- kulyar bo‘lib o‘tishga harakat qilinadi.

Xaritada A, Á, Â, Ã, Ä, Å, nuqtalarni hosil qilishda teng hosil bo‘lgan nishab ishlariga nol chiziq deyiladi. Loyihadan trassa chi- zig‘idagi nishabni kuzatib borilsa, ko‘tarmalarga zaruriyat bo‘lmay- di. Chiziq bo‘ylab trassani olib o‘tishda ikkita nuqtadan bir-biriga to‘g‘ri kelayotgan yo‘lni aniq belgilab olinadi. Agarda nol ishla-

2 3 1

rining chizig‘i egri-bugri bo‘lsa, rejadagi elementlarni to‘g‘ri joy- lashtirish uchun elementlar to‘g‘ri olinadi. Egri-bugri element- larning belgi raqamlarini yozib olib piketlarga bo‘lib chiqiladi. Gorizontal chiziqlar bo‘yicha joy piketlarining belgi raqamini aniqlab, ana shu belgi raqamiga asoslanib profil tuziladi. Ana shu tuzilgan profil bo‘yicha trassa loyihalanadi. Ba’zi bir joylar- da katta hajmda tuproq ishlarining bajarish zaruriyati ro‘y bersa, xaritadagi relyef belgi raqamidan foydalaniladi.

Berilgan nishabga asoslangan holda xarita bo‘yicha aniqla- nayotgan nisbiy xato (11.5) formulada ko‘rsatilgan:

mi_{tr =} (mh) ₊ (ml )² _.

i_tr n b

(11.6)

(11.6) formuladan birinchi qismdagi ikkinchi hadning nisbiy hato miqdori birinchi hadga nisbatan kamroq bo‘lishi quyidagicha hosil bo‘ladi:

mi =

mh _i

. (11.7)

tr _n tr
Xaritadagi relyef chiziqlarining bir-biriga nisbatan o‘rtacha kvadratik xatosi taxminan 1/5 relyefning balandlik qirqimiga teng bo‘lib, relyef chizig‘i quyidagicha hisoblanadi:

tr tr
mi = 1/5 i . (11.8)

Uchastkaning nol chiziq ishining xatosi +1/5 bilan kuzatilgan-

da, i_tr = 0,020 bo‘ladi. Nishab chizig‘ining egilishi 0,016 dan

0,024 %gacha bo‘ladi (142- rasm).