Geodeziya laboratoriya

XARITANI (KARTANI) JOYDA ANIQLASH

Xaritani joyda aniqlash (oriyentirlash) deyilganda undagi joy predmetlari tasvirlarini ularning haqiqiy joylashishiga mos keltirishni tushuniladi. Joyni aniqlash faqat joy predmetlari bo‘yicha ko‘zda chamalab bajarilsa, u taxminiy va bu maqsad uchun tegishli asbob qo‘llanilsa, aniq bo‘lishi mumkin. Joyda aniqlashlar sezilarlicha yetarli bo‘lganda kuzatuvchi xaritadagi o‘z holatini unchalik qiynalmasdan topadi va uni aniqlaydi (21- rasm). Joyda aniqlashlar kam bo‘lganda va cheklangan ko‘rinish sharoitida joyni aniqlash ketma-ket yaqinlashish usulida dunyo tomonlarini aniqlashdan boshlanadi (e s l a t m a : eski xaritalarda asosiy yo‘nalish sharqqa — lotincha oriyent deyilganligidan oriyentirlash atamasi kelib chiqqan).

Quyoshli kunda (yarim kun) tushlik chiziq yo‘nalishini soat siferblati bo‘yicha aniqlash mumkin. Siferblatga ufqiy holat be- rilib, soat milini Quyoshga yo‘naltiriladi. Soat mili yo‘nalishi ham 1 raqam (qishda) va 2 raqam (yozda) orasidagi bissektrisa tushlik chiziq yo‘nalishini ko‘rsatadi (22- rasm).

Sayyohlarning joy predmetlari bo‘yicha tushlik chiziq yo‘na- lishini aniqlash usullarini eslash foydali: 1) daraxtlarning shimoliy tomonida mox ko‘proq, u toshlarning shimoliy tomonini qoplaydi;

2) alohida o‘suvchi daraxtlarning janubiy tomoni shoxlari zichroq va barglarga boyroq tuyuladi; 3) kesilgan daraxtlarning to‘nkala- rida yillik o‘sish halqalari shimoldagiga qaraganda kattaroq va h.

k. Tungi kechada meridian yo‘nalishini Katta Ayiq yulduzlar tur- kumidagi Qutb yulduzi bo‘yicha aniqlash mumkin (23- rasm).

Õaritani aniqroq aniqlash uchun kompasning har xil turlari qo‘llaniladi.

2 6

17. 
    rasm. Joy predmetlari bo‘yicha xaritani aniqlash.
    

17. 
    rasm. Meridian yo‘nalishini Quyosh va soat bo‘yicha aniqlash.
    

2 7

17. 
    rasm. Meridian yo‘nalishini Qutb yulduzi bo‘yicha aniqlash.
    

2.