Geodeziya laboratoriya

YER ISHLARI KARTOGRAMMASINI TUZISH (amaliy mashg‘ulot)

Yer tekislash loyihasi hujjati yer ishlari kartogrammasi deyila- di va bu chizmaning namunasi 104- rasmda keltiriladi. Kartog- rammada haqiqiy, loyihaviy, ish balandliklari qiymatlari va nol chiziqlari holati ko‘rsatiladi.

Kerakli ma’lumotlar (10.1)—(10.5) formulalar asosida aniq- lanadi. Ko‘rilayotgan misolda kvadratlar tomonlari 40 m dan.

Hisoblashlar quyidagi tartibda olib boriladi:

1. 
   Ufqiy tekislikning loyihaviy balandligi (10.1) formula bo‘yicha hisoblangan:
   

Н₀ =

178,75  2  298,11  4 147,23 ₌

4  9
36,94 m.

1 8 2

104- rasm. Yer ishlari kartogrammasi.

2. 
   Ish balandliklari (10.2) formula asosida hisoblangan: a2 va
   

a3 kvadrat uchlari uchun tegishli ravishda:


a2
r = 36,94  37,18 = 0,24 m,


a3
r = 36,94  36,68 = 0,26 m.

3. 
   Nol ishlari nuqtalarigacha masofalar (10.3) formula bo‘yicha topilgan:
   

1. 
   a2 va b2 kvadrat uchlaridan nol nuqtalarigacha bo‘lgan ma- sofalar:
   

^xa 20^{= xb}20 ⁼

0,24

0,24  0,26

0,34

0,34  0,52

 40= 19,2 m,

 40= 15,8 m;

2. 
   shunday qiymatli asoslar bilan chegaralangan yer qazish trapetsiyasi va kvadrat qolgan tuproq to‘kish qismining trapetsiyasi yuzalari tegishli ravishda quyidagicha aniqlanadi:
   

1 8 3

P_q =

19,2  15,8 _{ 40 = -}

4

^{700 m2} ,

m
P = 1600 - 700 = 9000 m ² ;
d) qiymatlari bunday asosli yer qazish va tuproq to‘kish pri- zmalarining hajmlari (10.4) formulaga asosan quyidagicha:

^V = ^{0,24  0,34  700= 105 m3,}

q ₄

^V = ^{0,26  0,52  900= 176 m3.}

t ₄

4. 
   To‘la kvadratlar uchun yer ishlari hajmlari (10.4) formula bo‘ yicha hisoblangan: a1 - a2 - b2 - b 1 va a3 - a4 - b 4 - b 3 to‘la kvadratlar uchun tegishli ravishda:
   

_{V =} ^{0,68  0,24  0,34 1616} _{ 1600= - 968 m}3 _,

q ₄

_{V =} ^{0,26  0,61 1,04  0,52} _{ 1600= + 972 m}3 _.

t

5. 
   Ish balandligi r_b3
   

4
= -0,39 m bo‘lgan uchburchakli prizma

asosi P = 13,8 ½ 30,5/2 = 210 m² va hajmi (10.6) formulaga ko‘ra:

V = - 0 , 39 ½ 210 / 3 = - 27 m ³.

6. 
   Hajmlarning har bir ufqiylik bo‘yicha va umumiy yig‘indi- lari chizmadan o‘ngdagi jadvalda keltirilgan. Yer qazish va tuproq to‘kish hajmlari farqi:
   

^Vqaz ^Vto‘kish ₌

IVI

3226  3265 ₌

6493
0,6% .

Demak, u yo‘l qo‘yarli darajada.

3. LOYIHANI JOYGA KO‘CHIRISH UCHUN ASOS VA REJALASH CHIZMALARINI TAYYORLASH

(amaliy mashg‘ulot)
Rejada loyihalashtirilayotgan yo‘llar va kanal trassalarini ochiq va tekis yerlarda ma’lum nuqtalar orasida yotgan chiziq uzunliklari lentada o‘lchash orqali joyga ko‘chiriladi. Yopiq, notekis katta
1 8 4

105- rasm. Loyihani joyga ko‘chirish uchun ishchi chizma.
maydonli yerlarda inshootlar o‘qi siniq chiziqlardan iborat bo‘l- ganda loyiha geodezik asos yoki mavjud punktlarga nisbatan burchak va chiziq uzunliklarini yasash orqali joyga ko‘chiriladi. Bu holda koordinatalari ma’lum geodezik tarmoq A va B punktlari orasida joyga ko‘chiriladigan trassa bo‘lib loyihaviy teodolit yo‘li A-1-2-3-4-B belgilanadi (105- rasm). Uning burchaklari va tomonlari uzunliklari rejadan masshtabda aniqlangan burilish 1, 2, 3 va 4 uchlari hamda ma’lum A va B nuqtalar koordinatalari bo‘yicha teskari geodezik masala


2 1

2

1
x = x + D x ,

yoki

y = y

+ D y

Dy
tg r₁₂ = _{D x}
formulalar asosida hisoblanadi. Loyihaviy teodolit yo‘li burchaklari va tomonlari uzunliklarini hisoblash qaydnomasi namunasi 28- jadvalda keltirilgan, 2 va 3- ustundagi A va B nuqtalarga tegishli koordinatalar katalogidan olib ko‘chirilgan, 1, 2, 3 va 4 burilish uchlari koordinatalari esa rejadan grafik usulida aniqlangan. 4 va 5- ustundagi koordinata orttirmalari

1 8 5

2 1 12 12
x - x = D x = S cos a = + S cos r ,


2 1 12 12
y - y = D y = S s in a = + S s in r

formula asosida hisoblangan, A-1 tomon uchun:

A 1
Dx = 612, 2 - 806, 6 = -194 , 4 m,


A 1
Dy = 1128,4 - 1041 ,4 = 87,0 m.


Dy
6, 7- ustunlardagi S va tg r chiziq uzunliklari mos ravishda

yoki

tg r₁₂ = _Dx

S₁₂=
formulalar orqali topilgan:


A1
tg r = 87,0/194,0 = 0,44753,


A1
S = 194,4 + 87,0 = 212,38 m.

8- ustundagi r = arctg 0,44753 = 24°07¢, uning nomi JShq ik- kinchi chorakda koordinata orttirmalari ishoralari bo‘yicha aniq-


A1

2
langan, a = 180° - r munosabatdan 9- ustundagi direksion bur-


A1
chak a = 180° - 24°07¢ = 155°53¢ topilgan.
28- jadval
LOYIHANI JOYGA KO‘CHIRISH UCHUN GEODEZIK QIYMATLAR HISOBLASH QAYDNOMASI

Nuqtalar tartib raqami	Koordinatalar			Orttirmalar		S•m	tyr	r	x	yr
	x	y	 ^x		 ^y
1	2	3	4		5	6	7	8	9	10
B						682,63		SHG‘:86°17	273°43
A	806,6	1041,4					0,44753			^62°10
			 ^194,4		 ^87,0	212,98		JSHQ:2407	^155°53

1 8 6

Jadvalning davomi

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1	608,2	1128,4				0,24433			37°10
			 396,6	 96,9	408,27		SHSHQ:13°44	13°44
2	1004,8	1225,3				0,37515			271°12
			 ^103,4	 ^387,9	401,44		^JSHQ:75°04	^104°56
3	901,4	1613,2				0,25419			^269°20
			 310,0	 78,8	319,85		JG‘:14°16	194°16
4	591,4	1534,4				1,12695			34°09
			 167,0	 188,2	251,61		SHSHQ:48°25	48°25
B	758,4	1722,6							45°18
A								^93°43	^720°00

Qolgan tomonlar uchun tegishli burchak qiymatlari ham yozil- gan tartibda hosil qilingan, 10- ustundagi teodolit yo‘li uchlaridan chap burchaklar tomonlar direksion burchaklari orqali quyidagi

g_k = a _k + 180 ° - a _{k- 1}

formula bo‘yicha hisoblangan: A va 1 nuqtalardagi chap bur- chaklar:

g_A = a_A1 + 180° - a_AB = 155°53¢ - 93°43¢ = 62°10¢,

g₁ = a₁₂ + 180° - a_A1 = 13°44¢ + 180° - 155°53¢ = 37°51¢.

Ufqiy burchaklarni hisoblashni tekshirish uchun quyidagi teng- likdan foydalanilgan:

Sg_H = 180°•( n - 2) = 180 °( 6 - 2) = 720 ° .

Loyihani joyga ko‘chirishda bajariladigan dala ishlari uchun rejalash chizmasi tayyorlanadi (105- rasm). Unda trassa o‘qi, bu- rilish nuqtlari, a, a₁ nuqtalar, ular orasidagi chiziq uzunliklari, boshlang‘ich geodezik nuqtalar va trassaning burilish nuqtalarini joyga ko‘chirish uchun sonli qiymatlar keltiriladi.

Bu qiymatlardan foydalanib, loyihaviy teodolit yo‘li uchlarini joyda qutb koordinatalari usulida yotqizish uchun A nuqtaga teo- dolit o‘rnatilib (106- rasm), 1 nuqtaning o‘rni AB tomonga nisba-

1 8 7

ch

o‘
tan ufqiy o‘ng ě = 62°10¢ va chap g = 297°50¢ burchaklarini

doiraning ikki holatida va A-1 tomon uzunligi S_A1 = 212,98 m

aniqlanadi. Bunday ishlar qolgan burilish uchlarida ham takror-


S
lanadi, natijada B nuqtada teodolit yo‘lidagi bog‘lanmaslik f_S kelib chiqadi. Agar f /SS £ 1:700 bo‘lsa, u yo‘l qo‘yarli darajada

hisoblanadi.

4.