Geodeziya laboratoriya

10- bob. INSHOOTLARNI LOYIHALASH VA QURISHDA GEODEZIK ISHLAR

1. UFQIY VA QIYA TEKISLIKNI LOYIHALASH

Ufqiy tekislikni ko‘pincha yer sirti kvadratlar bo‘yicha nive- lirlangan reja asosida loyihalanadi (104- rasm). Bunda ufqiy te- kislik yer sirti o‘rtacha balandligida yotgandagina yer qazish va tuproq to‘kish hajmlari taxminan o‘zaro teng bo‘ladi. Loyiha- lanayotgan tekislikning o‘rtacha loyiha balandligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

_{Н =} H₁  2H₂  3H₃  4H_{4 ,}
(10.1)

0

bunda SH , SH , SH , SH

4n
— bir, ikki, uch va to‘rt kvadratlar

1 2 3 4

uchun umumiy bo‘lgan balandliklar yig‘indisi, n — kvadratlar

soni. Hisoblangan o‘rtacha balandlikdan kvadratlar uchlari ba- landliklari ayirmasi


i 0 1
r = H - H (10.2)

ish balandligi deyiladi. Uning ishorasi manfiy bo‘lsa, yer qazish chuqurliligini, musbat bo‘lganda esa tuproq to‘kish balandligini ko‘rsatadi. Kvadrat uchlari, ish balandliklari har xil ishorali bo‘lganda u to‘liq kvadrat, uchlari ishoralari turlicha bo‘lganda esa to‘liqsiz kvadrat deyiladi. Bunday kvadratlar ichida nol ishlari chizig‘i, ya’ni loyihaviy tekisliklar yer sirti bilan kesishish chi- zig‘i yotadi. Uning rejadagi o‘rnini tegishli kvadrat uchidan aniq- lash uchun

^x = ^{r1 a}

r₁  r₂
(10.3)

masofa hisoblanadi, bu yerda r₁, r₂ — ish balandliklari (hisob- lashda ularning ishoralari e’tiborga olinmaydi), a — kvadrat to-

moni uzunligi. Topilgan chiziq yer qaziladigan va tuproq to‘ki- ladigan yuzalarning chegarasi bo‘ladi. Bu yuzalarning og‘irlik markazlari orasidagi masofa o‘rtacha tuproq masofasi deyiladi. Yer qazish va tuproq to‘kish hajmlari to‘rt va besh qirrali prizmalar uchun taxminiy
1 8 1

^V = ^{ri p}

4

(10.4)

formula, uch qirrali prizmalar uchun esa

^V = ^{ri p}

3
(10.5)

i
formula bo‘yicha hisoblanadi, bunda Sr

yig‘indisi, p — prizma asosi yuzasi.

• 
  ish balandliklari
  

Hisoblangan hajmlar ishoralari bilan rejada yoziladi va har bir gorizontal chiziqlar bo‘yicha yig‘indilari topiladi. Hajmlar farqi 3 %dan oshmasligi kerak.

Suv oqishni ta’minlash uchun qiya tekislik bo‘ylama i_x va ko‘ndalang i_y nishabliklar va boshlang‘ich A nuqta balandligi H_A bo‘yicha loyihalanadi. Boshlang‘ich H_A nuqtadan S_x, S_y masofa- larda joylashgan tegishli kvadrat uchining loyihaviy balandligi

quyidagi formula yordamida hisoblanadi:


L A x x y y
H = H + S i + S i . (10.6)
Kvadratlar har bir uchlarining loyihaviy va haqiqiy balandlik- lari farqi ish balandlklar hisoblanadi. Qolgan ishlar ufqiy tekislikni loyihalash masalalari singari amalga oshiriladi.