Geodeziya laboratoriya

TAXEOMETRIK SYOMKA JURNALI


1 6 6

www.ziyouz.com kutubxonasi
Jadvalning davomi


, a
d) qalamda tuzilgan reja joy bilan taqqoslanadi va reja rasmiylashtiriladi. 26- jadvalda 2T30Ï teodoliti va PH-10 reykasi yordamida bajarilgan taxeometrik syomka natijalari — dalada ipli dalnomerda o‘lchangan masofa D qiymatlari, ufqiy va tik doira- dan sanoqlar tegishlicha 2, 3, 4-ustunlarda keltirilgan. Ochiq ta-

A1
xeometrik yo‘l AI-IIIB tomonlari direksion burchaklari a
IIIB

koordinatalari x₁, y₁, x_III, y_III, balandliklari H₁, H_III ma’lum I va III punktlar bo‘yicha o‘tkazilgan (96- rasm).
26- jadval

TAXEOMETRIK YO‘L UCHLARINING BALANDLIKLARINI HISOBLASH QAYDNOMASI

Nuqtalar tartib raqami	Masofa S100, m	Nisbiy balandlik, m				Hb, m
		To‘q‘ri	Teskari	O‘rtacha	Tuzatilgan
I	1,1	2,97	 3,02	 2  3,00	+3,02	38,42
II	1,2	1,49	 1,49	 3  1, 49	+1,52	41,44
III						42,96
S100=2,3				^^hchek^^4,49

H III 1
S h = H - H = 42 , 96 - 38 , 42 = 4 , 54 m;


n III H
f = S h = S h = 4 , 39 - 4 , 54 = 0 , 05 m;

h 100
f = 0,04 Ss /

chek

= 0,04•2,3/

= 0,07 m.

Hisoblash ishlarini bajarishda har bir bekat uchun nol o‘rni (4.2) formula bo‘yicha hisoblanadi. I bekatda NO‘ = (-1°36¢ +

+ 1°38¢)/2 = 0°01¢ qaydnomaning bekatga tegishli qatoriga kel- tirilgan.

5. 
   
   =
   ustundagi qiyalik burchaklari (4.3)—(4.5) formulalarda
   

hisoblanadi: I—II va I—I chiziqlar qiyalik burchaklari n
I—II

= 1°30¢ - 0°01¢ = 1°29¢, n
I—I

= -0°59¢ = 0°01¢ = -1°00¢.

5. 
   ustundagi D_I—II, D_I—III qiya masofalarning ufqiy qo‘yilishla- ri qiymatlari (9.2) formulaga ko‘ra:
   

I—II
S = 105,2 cos² 1°37¢ = 105,1 m,


I—III
S = 46,8 cos² 2°37¢ = 46,7 m.
1 6 7

97- rasm. Taxeometrik syomka abrisi: I—III bekatlar.

5. 
   ustundagi h_I—II, h_I—I nisbiy balandliklar qiymatlari (9.3) for- mulaga ko‘ra:
   

^hI—II
h

= ^{105,2 sin 2 (137)= 2,97 m} ,

2

= ^{45,5 sin 2 (129)= 1,18 m;}

I—I ₂

5. 
   ustundagi 1 va 2 reykali nuqtalar balandliklari (9.7) formu- la bo‘yicha
   

H₁ = 38,42 + 1 ,18 = 39,6 m, H₂ = 38 ,42 - 1 ,68 = 36 ,74 m

va boshqa qiymatlar keltirilgan tartibda hisoblangan.

Taxeometrik yo‘l II uchi koordinatalarini hisoblash teodolit yo‘li singari bajarilgan va 27- jadvalda keltirilgan. Faqat bunda

1 6 8

98. 
    rasm. Taxeometrik syomka 2002, 1:1000. Relyef kesimi balandligi 1 m.
    

o‘lchangan burchaklarning nazariy qiymatlari (8.5) formula bo‘yicha

A1 IIIB

ě
S = a + h•180° - a = 303°18¢ + 3• 180 ° -

H

- 59°56¢ =423°22¢,

koordinata orttirmalari bog‘lanmasligi esa quyidagicha hisobla- nadi:

1 6 9

1 7 0

www.ziyouz.com kutubxonasi



27- jadval

TAXEOMETRIK YO‘L UCHLARI KOORDINATALARINI HISOBLASH QAYDNOMASI


x III 1
f = SDx - ( x - x ) = 202 ,69 - (802, 90 - 6000 ,00) = - 0, 21 m,


y III 1
f = SD y - ( y - y ) = 6 , 34 - ( 606 , 17 - 6000 , 00 ) = - 0 , 1 7 m.

Taxeometrik yo‘lning II bekat balandligini hisoblash natijasi 26- jadvalda keltirilgan. Reja tuzishda (98- rasm) kvadratlar to‘ri masshtab chizig‘i va o‘lchagichda yasalib, taxeometrik yo‘l uchlari koordinatalar bo‘yicha tushirilgan, reykali nuqtalar o‘rni koordi- natalari usulida aniqlangan va yozilgan balandliklar bo‘yicha abris (97- rasm)ga asoslanib relyef kesimi balandligini 1 m bo‘lgan go- rizontallar o‘tkazilib, joy relyefi tasvirlangan. Reja shartli belgilar asosida rasmiylashtirilgan.

3. TAXEOMETRIK SYOMKANI AVTOMATLASHTIRISH TO‘G‘RISIDA TUSHUNCHA

Hozirgi davrdagi geodezik asbobsozlikning ajralib turadigan jihatlaridan asosiysi ilg‘or zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan texnologik sakrash bo‘ldi. Zamonaviy geode- zik asboblar faqat optik asboblar bo‘lib qolmay, balki kompyu- terlashtirilgan optik elektron sistemalar yo‘nalishida rivojlanmoqda va geodezik asboblar ishlab chiqaruvchilar an’anaviy optik asboblar bilan birgalikda zamonaviy optik elektron asboblar — elektron teodolitlar, taxeometrik stansiyalar, elektron (raqamli), lazerli nivelirlar, ruletkalar va boshqa asboblar ishlab chiqarilmoqda. Bunday asboblarning ko‘pchiligi mexanik blok, optik blok va tarkibida o‘lchash moduli va interfeysli modul bo‘lgan elektron blokdan iborat.

Elektron taxeometrik stansiyalar eng ommaviy bo‘lib, ko‘p firmalar tomonidan chiqarilmoqda. Har bir firma o‘z asboblarini kodlash sistemasiga ega. Ular odatda ma’lum aniqlik diapazonini qamrab oladigan bir avlod asboblarining 3 sinfi (seriyasi) chiqari- ladi. Har bir seriyada o‘rnatilgan diapazon doirasida aniqligi, av- tomatlashtirish darajasi va qo‘shmicha funksiyalarning har xil to‘plami bo‘yicha farqlanadigan bir necha modifikatsiyasi bo‘ladi (45- rasm).

Taxeometrik stansiyalar masofalarni va burchaklarni bevosita o‘lchash — qutbli syomka, rejalash ishlari, masofani vositali aniq- lash, balandlikni aniqlash, maxsus ishlarni — doiraviy qabullar

1 7 1

usulida, doiraviy egrilarni rejalash, fasadli syomka, poligonomet- riyani o‘rnatish va boshqa maxsus ishlarni bajarishda qo‘llaniladi. Zamonaviy elektron taxeometrik stansiyalar avtomatlashtirish darajasiga ko‘ra mexanik, motorlashtirilgan, robotlashtirilgan (ra- dioaloqa orqali olisdan motorlashtirilib boshqariladigan)larga

bo‘linadi.

Burchakli va chiziqli o‘lchash aniqligi bo‘yicha ular tegishlicha: o‘rtacha aniqlikda -m_ě = 3-5²; m_D = 5 + [5 - 3] mm/km, aniq m_ě = 2 - 3², m_D = 3 + [3 - 2] mm/km va yuqori aniqlikda m_ě = 1², m_D = 1 + [2 - 1] mm/km o‘rta kvadratik xatoliklar bilan o‘lchaydiganlarga bo‘linadi.

Dasturli ta’minoti, ma’lumotlarni saqlash, uzatish turi va qo‘shimcha funksiyalari bo‘yicha: mexanik-izlovchi nur, pozisiya- lari nur, markazlashtirgich, motorlashtirilgan aniq avtomatik yo‘nalishtirish, qaytargichni avtomatik kuzatish, robotlashtirilgan (qo‘shimcha) identifiktor bo‘yicha qaytargichni izlash, qaytargich- dan radiomodem bo‘yicha distansiyali boshqarish kabilarga bo‘linadi. Topografik syomkalar an’anaviy geodezik asboblar, shuningdek, zamonaviy elektron asboblarda ham bajarilishi mum- kin, ammo syomka metodlari avvalgidek qoladi. Ufqiy va tik syomkalar ko‘pincha qutbli usulda bajariladi, bunda elektron asboblarda koordinatalarni topish aniqligi yuqori.

Elektron taxeometrlarning paydo bo‘lishi bilan taxeometrik syomkani to‘la va qisman avtomatlashtirish imkoni tug‘iladi. Bunda elektron taxeometr syomkali nuqtalarda o‘rnatiladi va piketli nuqtalarga taxeometr komplektiga kiradigan qaytargichli nishon tayoqchalar qo‘yiladi. Bu hamda yondosh va syomkali nuqtalardagi nishon tayoqchalarga asbob trubasi yo‘naltirilganda ufqiy va tik burchaklar hamda ulargacha masofa avtomatik rejimda aniqlanadi. Taxeometrning mikro EHMi o‘lchash natijalariga avtomatik tarzda ishlov beradi va Dx va Dy orttirmalarni, yondosh syomkali hamda piketli nuqtalargacha nisbiy balandliklarni aniqlaydi. Bunda o‘lchanadigan masofalarga va o‘lchanadigan burchaklarga asbob tik o‘qini qiyaligi ta’siri uchun ham tuzatmalar avtomatik tarzda hisobga olinadi. O‘lchashlar natijalari maxsus xotira (informatsiya yig‘uvchi) moslamalariga kiritilishi yoki magnitli kassetaga yozilishi mumkin. Keyinchalik informatsiya magnitli kasseta — yig‘uvchidan EHMga kiradi, u maxsus dastur bo‘yicha o‘lchashlar natijalarini yakuniy ishlovini bajaradi, syomkali va piketli nuqtalarning koordinatalarini hisoblashni, joy

1 7 2

topografik rejasini grafikli yasash va joyning raqamli modelini tuzish uchun zarur bo‘lgan hisoblashlarni o‘z ichiga oladigan o‘lchashlar natijalarini topografik rejasini yasashni EHM bilan ulangan grafo-yasovchida amalga oshiriladi.

Total stansiya 3TÀ 5 (elektron taxeometr 3TA5-Rossiya). Elektron taxeometr 3TA5 (45- b rasm) yerlarni ro‘yxatga olish, yer kadastrini yaratish va yangilash, yer ajratish masalalarini yechish (loyihani joyga ko‘chirish)da yirik masshtabli topografik syomkalarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Taxeometrda qutbli va to‘g‘ri burchakli koordinatalarni, balandlik belgilarini, yer uchastkalari yuzalarini hamda ufqiy qo‘yilishlarini o‘lchash ham mumkin. O‘lchashlar natijalari PCM/CTÀ turdagi shaxsiy kompyuterga bevosita uzatilishi mumkin. Bir qabulda burchakni o‘lchash o‘rta kvadratik xatoligi ufqiy burchakniki — 5², tik burchakniki —5², qiya masofaniki — D = (5 + 3D ½ 10) mm. Masofani o‘lchash vaqti aniq rejimda 6², uzluksiz rejimda 3².

4.