Geodeziya laboratoriya

171- rasm. Xandaq tubiga belgilarni uzatish.

2 7 0

172- rasm. Belgilarni binoning baland qismiga uzatish.

loy ih a i s hch i
N = H + a - ( c - d ) - b .
Reper N_r belgisining nuqtasi N₁ bizga ma’lum. Ana shu usulga binoan binoning yuqori qimiga belgi uzatiladi (172- rasm). G‘isht devorining M nuqtadagi belgisi quyidagiga teng:

loy ih a re p
N = N + a + ( c - d ) - b .
Binoni tuzilgan loyiha qismiga asoslanib, g‘ishtlarni ufqiy holatda terishda ro‘y beradigan ba’zi bir kamchiliklarni o‘z vaqtida tekshirib boriladi. Alohida kompleks binoni loyihalashda tik tekisliklar hisobga olinadi. Masalan, bino atrofidagi suvlarni bino poydevoridan chetlatish uchun tabiiy relyeflar o‘zgartiriladi. Avtomobil va temir yo‘llardan ham suvlarni chetlatish e’tiborga olinadi. Ana shu ishlarni hammasi tik tekisligiga asoslanadi va ba’zi bir nuqtalarga o‘z vaqtida belgilar qo‘yib boriladi. Loyiha belgilarini nuqtalarga geodeziyachi o‘rtoqlar tomonidan beriladi. Bunday ishlarni nivelir va nivelir reykasi orqali amalga oshiriladi. Masalan: maydondagi reper belgisi 85,143 (173- rasm). A nuqta-

2 7 1

173- rasm. Loyihaviy balandlikni joyga ko‘chirish sxemasi.
ga 84,600 belgini olib o‘tish talab qilinadi. Bunday holda A nuqta bilan reperni o‘rta joyiga nivelir o‘rnatiladi. Reper belgisiga reyka qo‘yiladi. Reykadan olingan hisob raqami 0621. Nivelirning vizir o‘qi belgisi (asbob balandligi) AB ga teng. 85,143 + 0621 =

= 85,764. A nuqtaga qoziq qoqilsa, qoqilgan qoziqning uchi loyiha belgisiga teng bo‘lishi kerak. Ana shu qoqilgan qoziqning ustiga reyka qo‘yib, reykadan olingan sanoq 85,764 - 84,600 = 1,164 bo‘ladi. Amaliyot vaqtida qoziqni loyiha belgisidan balandroq qilib qoqiladi. Qoziq ustidagi reyka sanog‘i 1164 bo‘lguncha qoziq yerga qoqilaveradi. Bordi-yu A nuqta tekislanayotgan belgilardagi yer yuzasidan past bo‘lsa, bunday holda chuqurlik yoki shurf qazishga

to‘g‘ri keladi. Mahalliy joylar- dagi maydonlarda katta bo‘l- magan nishablikda to‘planib tur- gan suvlarni chetlatiladi, masa- lan, ABCD, uchastkani olaylik (174- rasm). Joyni tekislash talab qilinsa, CD chizig‘ining hamma nuqta belgilari 70,50 ga teng uchastkalarning tomonlari 5—20 metrdan o‘lchab chiqilgandan so‘ng kvadratlar to‘ri hosil bo‘la- di. Bunda reper belgisidan nive- lir reykasi orqali foydalaniladi. Ana shu sxema bo‘yicha 16, 26,

36, 46, 56, 66 nuqtalarga 70,50

174- rasm. Qiya tekislikni

loyihalash.

belgilarni olib chiqish 175-

2 7 2

175- rasm. a) Qiyalikdagi suvni chetlatish nishabini aniqlash.

b) Nivelirning reykasi orqali reperni aniqlash sõemasi.
rasmda ko‘rsatilgan. Tekislanayotgan hamma yerni 15—65 relyef chizig‘i bo‘yicha belgilari 70,50 - 0,02 ½ 20 = 70,10 bo‘ladi. 14—

64 chiziq bo‘yicha 70,50 - 2 ½ 20 = 69,70 belgilarni hisoblab ko‘ rsatilgan. Qolgan beldgilarni ham xuddi ana shunday hisoblanaveradi. Kvadratlarning uchlarida qorovul qoziqlar mavjud bo‘lib, ana shu qorovul qoziqlarga qancha qazilma va ko‘tarilishi kerak bo‘lgan tuproqlarning hajmini yozib qo‘yiladi. Ana shu ishlarni bajarish uchun nivelirdan foydalaniladi.

Lazer nuridan foydalanilganda tuproq ishlari unumdorligi oshiriladi va tekislashdagi ishlar soddalashtiriladi. Buldozerning kabina tomiga shtok mustahkamlangan bo‘lib, shtokning oxiriga foto element o‘rnatiladi 176- rasm. Shtok balandligi shunday tanlab olinadiki, buldozerning ishchi meõanizmidagi pichog‘i belgilangan belgida bo‘lsin. Nivelirning tekislikdagi lazer nurini foto element kesib o‘tgandagi vaqtni belgilab olinadi. Kabina ichida o‘tirgan haydovchiga jihozlangan indikator elementi orqali

18—O‘.O‘tanov 2 7 3