Geodeziya laboratoriya

YER OSTI KOMMUNIKATSIYALARI VA INSHOOTLARINING ASOSIY O‘QINI

YUZAGA OLIB CHIQISH
Tajribada inshoot nuqta o‘qini yuzaga olib chiqish uchun quyi- dagi usullardan foydalaniladi: 1 — qutb usuli, 2 — to‘g‘ri burchakli koordinatalar usuli, 3 — perpendikulyar usuli, 4 — burchak usuli, 5 — chiziqli va stvorli kesishtirish usuli, 6 — yopiq uchburchak va teodolit yurishidagi usul.

1. 
   Qutb usulida koordinatalarga asoslanib, yetarli darajada quyuqlashgan geodezik punktlardan foydalaniladi va iloji boricha tayanch punktdan inshootning nuqta o‘qigacha bo‘lgan masofa o‘lchanadi (159- a rasm). Koordinata loyihasi bo‘yicha E va F o‘q nuqtani yuzaga olib chiqish talab qilinadi. Ana shu masalani
   

1

2
yechish uchun qutb burchagi ě , ě

va D₁, D₂

chiziqlarni bilish

lozim. Ana shu burchak va chiziqni rejalash elementning chizma-

sini teskari geodezik masaladan olinadi:

^aae

= arctg ^{yc  ya} ,

x_e  x_a
^Dae ⁼

y_e  y_{a =}

sin a_ae

x_e  x_a

cos a_ae ^,

1 ae ab 2 ba bf
ě = a - a va ě = a - a .
O‘q nuqtadagi E belgini yuzaga olib chiqish uchun teodolitni tayanch punktdagi A nuqta ustiga o‘rnatiladi (159- a rasm).

1
Yuqoridagi ko‘rgazmaga asoslanib, AB chiziqdan ě

burchak orqali

AE yo‘nalish beriladi. Berilgan yo‘nalish bo‘yicha o‘lchash lentasi bilan tuzatmani hisobga olingan holda ufqiy holatdagi D₁ masofa

2 5 0

153. 
     rasm. Yer osti kommunikatsiya va inshootlarining asosiy o‘qini yuzaga olib chiqish.
     

o‘lchanadi. O‘q nuqtadagi F belgini yuzaga olib chiqish uchun

2
teodolitni B nuqta ustiga o‘rnatiladi va BA chiziqdan ě

burchak

ostida chiziq yo‘nalishi topiladi. Yuqorida ko‘rsatilgan tuzatmani hisobga olingan holda ufqiy holatdagi D₂ masofaning miqdori o‘lchab qo‘yiladi.

2. 
   
   e
   To‘g‘ri burchakli koordinatalar usulida qurilish to‘rining mavjudligida bosh yoki asosiy o‘qqa belgi bog‘lanadi. Masalan: 11, 12, 14 va 15 tayanch nuqtadan ma’lum bo‘lishicha koordinata loyihasidagi A, B, E va F nuqtalarni yuzaga olib chiqish talab qilinadi (159- b rasm). Agarda x_c va x_f abssissalar bundan tashqari, x_a va x_b inshootning o‘q nuqtalari bir xil bo‘lsa, bunday sharoitda inshoot o‘qi qurilish to‘rining tomonlariga parallel bo‘ladi. O‘q nuqtani mahalliy joyda yuzaga olib o‘tish hisobga olinsa, E nuqtani
   

e
koordinata orttirmasi Dx

gicha ifodalaniladi:

va Dy

ni aniqlash lozim va u quyida-

D x _e = x _e - x ₁₄ va y _e = D y _e - y ₁₄ .

2 5 1

e
14—15 chiziq bo‘yicha 14 punktdan loyiha miqdori Dy ni

o‘lchab qo‘yib, E nuqtaga belgini bog‘lab qo‘yiladi. Ana shu nuqta ustiga teodolit o‘rnatiladi va 90° ga qo‘yiladi. So‘ngra perpendi-

e
kulyar holatdagi E¢E loyiha miqdor Dx noma’lum nuqta E qayd


e
qilinadi. E nuqtani rejalashdagi xatoni kamaytirish uchun Dx yoki


e
Dy ikkita miqdorning kattasi o‘lchab qo‘yiladi. Qolgan A, B yoki

F nuqtalarning o‘xshashlik punkti 11, 12, yoki 15 mahalliy joyga o‘rnatilgan E nuqtadan belgini yuqoriga olib chiqiladi. Bunda 159- b rasmdan foydalanish mumkin. E nuqtadan E¢—E perpendikulyar yo‘nalish bo‘yicha x_a—x_e loyiha miqdor o‘lchanadi va A nuqta bilan mustahkamlanadi. Teodolitni E nuqta ustiga o‘rnatiladi. Ana shu o‘rnatilgan nuqtaga perpendikulyar AE chiziqdagi nuqtani belgilab F nuqtani hosil qilinadi. F nuqta ustiga teodolit o‘rnatiladi. EF chizig‘iga perpendikulyar tiklanadi, x_b— x_f loyiha miqdor o‘lchab qo‘yiladi va B nuqta qayd qilinadi.

3.