Geodeziya laboratoriya

YER OSTI KOMMUNIKATSIYA

VA INSHOOTNING ASOSIY O‘QINI NUQTAGA BOG‘LASH VA UNI KESIB O‘TISH
Tuproq ishlarini olib borish uchun ariq (kotlavan) qazishda o‘qlarning kesishadigan joylariga vaqtinchalik qilib belgi qo‘yiladi va geodezik ishlar davom etilaveradi. Qoidaga muvofiq reper bel- gisini ish olib borilayotgan joydan chetroq joyga olib o‘tib belgiga bog‘lab qo‘yiladi. Belgini tayanch nuqtaga belgilash vaqtida ish jarayonida ishlayotgan texnikaga belgi ziyon etkazmasligi lozim. Shuning uchun stvor chizig‘ining o‘qi bo‘ylab tuproq ishlaridan chetroq joyga reper belgi raqami o‘rnatiladi yoki o‘q nuqtani ikkita stvor chizig‘iga mustahkamlanadi (156- rasm). Har qaysi stvor chizig‘idagi belgi uchtadan belgini tashkil qiladi: 1 — vaqtinchalik chiziq nuqtasi o‘q chiziqda bo‘ladi. 2 — chiziq doimiy chiziq bo‘lib, tuproqli ish zonasidan chekkaroq joyga o‘rnailadi. I va II stvor chizig‘idagi a, b, d, e belgilar E nuqtaga mustahkamlanadi, ular inshoot o‘qiga nisbatan har xil tomonda joylashgan. G va D nuqtaga mustahkamlanuvchi belgining bir tomoni 156- rasmda

153. 
     rasm. Truboprovod trassasidagi nuqta o‘qini mustahkamlash.
     

2 4 8

ko‘rsatilgan. I va II stvor chizig‘ining orasi 90° dan kam bo‘lmasligi va 120° dan oshmasligi lozim. A nuqtaning oxiri a va b ikki nuqtadagi stvor chizig‘i bilan mustahkamlangan bo‘lib, II b va G nuqtalar stvor belgisi hisoblanadi. Trassa yonidagi vaqtincha yoki doimiy inshoot belgilarining joylanishi mahalliy joy sharoitiga bog‘liq. Shuning uchun a, b, d, e belgilarning mahkamlanish joyi bosh rejada ko‘rsatilgan bo‘ladi.

Sanoat korxonalaridagi tuproq ishlarining chekkasiga belgilash nuqtasini joylashtiriladi. Stvor chizig‘idagi belgidan boshqa (tras- sani olib o‘tish joyidagi to‘siqlardan) kamida ikki ishchi reper o‘rnatilishi lozim. Ishchi reperni maxsus joyga o‘rnatish kerak. Ana shu o‘rnatilgan reper istalgan nuqtada o‘z vaqtida belgi raqamini bera olsin. Stvor chizig‘ining belgi raqami har xil bo‘lishi mumkin. Ba’zi bir belgi raqam inshoot qurish uchun zarur bo‘lsa, inshoot qurib bitkazilgandan so‘ng ana shu belgi raqam doimo saqlanib qolishi lozim. Shuning uchun belgilarni temir-beton ustuniga o‘xshatib tayyorlanadi va ular quduq parmalashda qo‘l keladi (157- rasm). Inshootni qurish vaqtidagi har qaysi stvor chiziqning belgisidagi rejadan qanday foydalanilgan bo‘lsa, balandlikdagi stvor chiziq belgisidan ham shunday foydalaniladi. Stvor belgi koordinatasini aniqlash uchun inshoot o‘qi bilan stvor chizig‘ining oralig‘idagi burchakni aniqlash lozim. Stvor belgilar orasidagi o‘qni va stvor belgilari orasidagi masofani aniqlanadi. Trassa chizig‘idagi burchaklarni qanday aniqlikda aniqlangan bo‘lsa, qolgan burchak chiziqlarini ana shu aniqlikda aniqlanadi. Masofa va burchaklarni o‘lchangan hisobiga qarab, stvor belgilari- ning koordinatasi aniqlanadi (158- rasm). Rejalash ishlari reperdan

153. 
     rasm. Inshoot o‘qini mustahkamlash sxemasi.
     

153. 
     rasm. O‘qni mustahkamlash uchun stvor belgi.
     

2 4 9

yuqori bo‘lsa, chizmadagi belgi raqami asoslanadi. Asosiy o‘qni mustahkamlash to‘g‘risidagi kompleks ishlarning bajarilishiga asos- lanib, istalgan masshtabda ijro etilgan sxema tuziladi. Ana shu chizmada o‘lchangan chiziqlarni va o‘lchangan burchaklarning ma’lumotlarini stvor belgi koordinatalarida ko‘rsatiladi. Zero, ijro etilgan chizmada muhandislik geodezik ishlaridagi yer osti kom- munikatsiyasining boshlanishi, inshootning o‘qiga bo‘lgan muno- sabat, o‘qning tayanch nuqta reperga bog‘lanishidagi belgilar to‘g‘- risidagi barcha hujjatlarni dalolatnoma bo‘yicha geodezik-mark- sheyderlik xizmatidagi qurilish-montaj tashkilotiga topshiriladi.

6.