Geodeziya, kartografiya, geografiya

I-Bob. Yirik masshtabli plan olishda qo`llaniladigan usullar

1.1. Plan olishda yerning shakli va o`lchamlariga qarab masshtabga solish.

Geodeziyani o’rganish va geodezik masalalarni yechishda yerning shakli va

o’lchamlarini bilish kerak bo’ladi. Yerning tabiiy yuzasi past-balandlik, tekislik va

tog’liklardan iboratdir. Yer o’ziga xos noaniq va murakkab shaklga ega. Geodeziyada

boshlang’ich yuza qilib yerning asosiy sathiy yuzasi olingan. U okean suvlarining tinch

turgandagi yuzasidan boshlanadi.

Geodeziyada tinch holatdagi okean suvlari sathining fikran qit’alar ostidan shovun

chizig’iga perpendikulyar qilib davom ettirishdan hosil bo’lgan dumaloq shaklga

geoid

deyiladi. Bunday shakl yuzasi sathiy yuza deyilib, u ham joyda shovun chiziqqa

perpendikulyar bo’lganidan, gorizontal bo’ladi. Geoid shakli juda murakkab bo’lganligi

tufayli, unga eng yaqin bo’lgan matematik shakl – ellipsoid bilan almashtiriladi.

1682-yili mashhur olim N.Nyuton (1643-1727) e’lon qilgan nazariya – butun dunyo

tortish qonuniga binoan, yer o’z o’qi atrofida ma’lum tezlik bilan aylanishi tufayli, u

shar shaklida (1.1.1-shakl) bo’lmay, balki ikki qutbi bo’yicha siqilgan sferoid (ellipsoid)

shakli ekanligini aytgan edi.

1.1.1-shakl.Yer ellipsoidi.

1.1.2-shaklda yerning tabiiy yuzasi CABD geoid KL hamda ellipsoid MN kesimlari

keltirilgan. Geoid yuzasi bir tekis ketmay, yerning ichki zichlashishiga bog’liq, to’lqin

simon ko’rinishda bo’ladi. A va V nuqtalarda ellipsoidga normal tushgan MN bilan

shovun chiziqlar RQ orasidagi burchagi