Geoaxborot tizimlari” Fani bo’yicha Mustaqil ish Mavzu: Geografik axborot tizimining tarkibiy qismlari Guruh: das001 Bajardi: Ergashev j tekshirdi: Nurmurodov J. Toshkent 2022 Mavzu: Geografik axborot tizimining tarkibiy qismlari Reja

Geoinformatsion kartografiyalash – bu geoinformatika va kartografiyaning uzviy bogʻliqligi natijasidir. Geoinformatsion kartografiyalash avtomatlashgan kartografiya, masofadan zondlashni oʻz ichiga olgan aerokosmik usullar, deshifrlash, raqamli fotogrammetriya va geoinformatikaning uzviy bogʻliqligida shakllanadi.
Geoinformatsion kartografiyalash kartografiyaning asosiy yoʻnalishlaridan biridir. U GAT hamda geografik ma’lumotlar bazasiga asoslangan tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy axborotlarni avtomatlashgan kartografik modellashtirishni tashkil etadi.
Quyidagi omillar ushbu yoʻnalishning shakllanishiga turtki boʻldi:

• 
  Geoinformatikaning ilmiy-texnologik va ishlab chiqarish fani sifatida rivojlanishi.
  
• 
  Muammolar yechimini ta’minlashda talab etiladigan amaliy kartografiya.
  
• 
  Kartografiyada GATning yadrosi sifatida kompyuterlashgan karta tuzish va avtomatlashgan kartografiyaning qoʻllanilishi.
  
• 
  Nazariy, kartografik va geoinformatik yondashuvlarning integratsiyalashuvi.
  
• 
  Katta hajmda yangi koʻrinishdagi karta turlarining ilmiy-amaliy qayta ishlanishi.
  

Geoinformatsion kartografiyalash kartografiyaning dasturiy boshqaruvi boʻlib, bu kartografiyaning matematik asoslari va karta komponovkalari kabi an’anaviy muammolar va yangi vositalarga ham e’tibor berishni talab etadi. Topografik va mavzuli kartalar fazoviy ma’lumotlarning asosiy manbayidir. Geografik va toʻgʻri burchakli koordinata sistemalari esa bu ma’lumotlarni ularning geografik joylashuviga qarab oʻzaro bogʻlaydi va GATning ma’lumotlar bazasi tizimida saqlaydi. Bundan tashqari, aynan kartalar GATga kelib tushadigan masofadan zondlash ma’lumotlari, statistik ma’lumotlar, meteorologik kuzatishlar va boshqa turdagi ma’lumotlarni tashkillashtirish hamda geografik izohlashda asosiy vosita sifatida xizmat qiladi. Geotizimga bogʻliq barcha jarayonlarni oʻrganishda kartografik tahlil va matematik-kartografik modellashtirishdan keng foydalaniladi.
Geomatika – bu informatsion texnologiyalar, multimedia va telekommunikatsiya vositalarini ma’lumotlar qayta ishlovida, geotizim tahlilida, avtomatlashgan kartografiyada qoʻllanilishining yigʻindisi hisoblanadi va mazkur atama geoinformatika yoki geoinformatsion kartografiyalash sifatida ham qoʻllaniladi.
Raqamli yuza (qatlam, mavzu) deb ma’lum bir hudud chegarasidagi va koordinata sistemasidagi qatlamlar toʻplami uchun umumiy boʻlgan bir sinfdagi obyektlarga tegishli bir turdagi fazoviy obyektlar oilasiga aytiladi.
Aerofototasvir (aerial photograph, aerial photo) – uchish apparatlari yordamida koʻrinadigan va yashirin obyektlar, hodisalar, jarayonlarni deshifrlash va oʻlchash orqali olingan yer yuzasining ikki oʻlchamli fototasviridir. Rasmga tushirish balandligiga qarab yirik masshtabli, oʻrta masshtabli va kichik masshtabli tasvirlar olinadi. Agar rasmga tushirish vertikal oʻqiga nisbatan qiyalanish yoʻl qoʻyiladigan darajada boʻlsa, planli aerofototasvir (vertical aerial photograph), agar oʻqning yoʻl qoʻyilgan qiyaligidan chiqib ketsa, perspektiv aerofototasvir (perspective aerial photograph) olinadi. Fotoplyonka turiga qarab esa oq-qora yoki monoxrom tasvirlar, rangli tasvirlar (colour aerial photograph), spektrozonal tasvirlar (false colour composite) olinadi. Fotoplyonkadan bosmaga chiqarish turiga qarab kontaktli (contact print), kattalashtirilgan (enlargement print) aerofototasvirlar olinadi. Umumiy holatda aerofototasvirlar 2 xil koʻrinishda: yakka turdagi (single photograph, single lens photograph) va stereoskopik (stereoscopic photograph) boʻladi. Stereoskopik tasvir maxsus stereoskopik asboblar yordamida va kompyuter ekranida uch oʻlchamli tasvirlash jarayonida joyning haqiqiy uch oʻlchamli tasvir koʻrinishini ta’minlaydi.