Genomika asoslari

Mavzini mustahkaamlash uchun savollar:
1.Genomni DNK darajasidagi tahlil usullarini ochib bering?
2. Western blot usulining mohiyatini ochib bering?
3. Southern blot tahlil usulining mohiyatini ochib bering?
4. DNK klonlash, gibridizatsiya usullarining mohiyatini ochib bering?
5. PZR usulining mohiyatini ochib bering?


10- BOB. TIBBIYOT GENOMIKA VA UNING AHAMIYATI

Tibbiy genomika - tibbiy genetika va genomika sohasidagi yangi tadqiqot yo’nalishi bo’lib, ilm-fanning ikkita sohasi - tibbiy genetika va genomikaning integratsiyasi asosida, inson kasalliklarining irsiy etiologiyasini monogen, xromosoma va multifaktorial kelib chiqishini o’rganishda yangi istiqbollarni ochib beradi.

Bundan tashqari, u inson genomining strukturaviy xususiyatlarini inson genomining anatomiyasini tahlil qilishda, genlar tarkibidagi o’zgarishlarning, genlarning ifodasiga va ularning oqsil mahsulotlarining tuzilishiga ta’sirini tahlil qilish, etnik genomikada turli etnik vakillarning DNK tuzilish xususiyatlarini tahlil qilishda, populyatsiya guruhlari va farmakogenetika, genomga ksenobiotiklar ta’sirini, shu jumladan dorilar almashinuvidagi rolini o’rganishda qo’llaniladi. Tibbiy genomika yo’nalishida qilingan ishlar doirasida kasalliklarni presimptomatik, prenatal va preimplantatsiya diagnostikasi usullari, shuningdek irsiy va orttirilgan kasalliklarda genlarni davolash usullari ishlab chiqilmoqda.

Ushbu muammo kontekstida ikkita yirik loyiha - "Inson genomi" va "Haploid genom" loyiha natijalari, shuningdek yangi texnologiya - DNKni gibridizatsiya usuli yuqori aniqlikdagi biologik chiplarni yaratish muhim ahamiyatga ega. Ushbu natijalar genom bo’yicha assotsiatsiyalar - genom bo’yicha assotsiativ tadqiqotlar (PHAI) genom skriningini amalga oshirish uchun asos bo’ldi. Genetik assotsiatsiyalarni tadqiq qilishdan farqli o’laroq, gen polimorfizmi va kasallik o’rtasidagi mumkin bo’lgan bog’liqlikning patogenetik asosidagi gipotezani sinovdan o’tkazadigan nomzod genlar kontseptsiyasiga asoslangan yangi yondashuv genomni yangi, shu paytgacha noma’lum funktsional gen variantlarini izlash uchun aniq yagona nukleotid polimorfizmlari to’plamini sekvenirlashni o’z ichiga oladi.

Hozirgacha PSAI uchun konsensus mezonlari mavjud emas, masalan, genotiplashtirilishi va o’rganishga kiritilishi kerak bo’lgan yagona nukleotid polimorfizmlari va namunalarining minimal soni, zichligi va yagona nukleotid polimorfizmlarining tarqalishi, genomni qamrov darajasi, replikatsiya talablari va dalillar bosqichlari, belgilangan aloqalarni tasdiqlash hisoblanadi.
Komorbid holatlarning genetikasi (sintropiya / distrophiya tushunchasi). Tibbiy genomika va PSAIni yanada kengroq klinik tadbiq etish imkoniyati odamlarning surunkali kasalliklarining sirli hodisalaridan biri - polipatiya bir bemorda ko’p sonli kasalliklar, komorbid haqida tushunchalarni chuqurlashtiradi. 15-75 yoshdagi bemorlarning taxminan 40% bir vaqtning o’zida ikkita kasallikdan aziyat chekadi va deyarli har beshinchi terapevtik bemorda to’rt kasallik qayd etiladi. So’nggi paytlarda uch yil davomida tekshirilgan va kuzatilgan 13 million bemorning kasalliklari to’g’risidagi ma’lumotlarga asoslanib, komorbidlik 17 foizni, metabolik sindromlar uchun esa 31 foizni tashkil etganligi aniqlandi.
Kasalliklarning bunday kombinatsiyasi tasodifiy xarakterga ega bo’lishi mumkin. Shunga qaramay, bitta bemorda birlashtirilgan kasalliklar uning eng yaqin qarindoshlarida paydo bo’lishi odatiy hol emas. Bundan tashqari, ba’zida ular o’xshash patogenetik rivojlanish aloqalariga ega. Ular kasalliklar oilasi deb ataladi. Zamonaviy ta’rifida sintropiya - bu tasodifiy bo’lmagan va evolyutsion genetik asosga ega bo’lgan shaxs va uning eng yaqin qarindoshlaridagi ikki yoki undan ortiq patologik holatlarning (nozologiyalar, sindromlar) tabiiy o’ziga xos birikmasi ekanligi ta’kidlangan. Sintropiyaning eng mashhur namunasi metabolik sindrom: gipertoniya, giperxolesterinemiya, giperglikemiya va semirish. U bitta bemorda, shuningdek qarindoshlarida bir xil kombinatsiyalarda yoki alohida holda qayd etiladi. Boshqa sintropiyalar ham ma’lum: semizlik, narkolepsiya, birinchi turdagi qandli diabet, autoimmun tiroidit, bronxial astma, atopik dermatit va qonda yuqori miqdordagi immunoglobin E ni o’z ichiga olgan Pikvik sindromi.
Antagonistik munosabatlar (distrophiyalar), masalan, o’pka tuberkulyozi va bronxial astma uchun ma’lum. Gematopoezning limfoid va miyeloid turlariga asoslangan proliferativ jarayonlar ham bo’lishi mumkin.
Qo’shma Shtatlarda yagona genlarning mutant allellari keltirib chiqaradigan kasalliklar va boshqa g’ayritabiiy holatlar har 100 tug’ilgan chaqaloqning bittasida uchraydi. Murakkab kasalliklar (diabet, yurak-qon tomir kasalliklari va saraton kabi) kasallikning katta qismi uchun javobgardir, bunda genetik variantlar predispozitsiya qiluvchi omillar sifatida ishlaydi.
Shuningdek, genlar immunitet tizimi orqali va boshqa ko’plab molekulalarning o’zgarishi, masalan, hujayralar yuzasidagi retseptorlari orqali turli yuqumli va parazitar vositalarga sezgirligimizga ta’sir qilishi mumkin. Shifokorlar nazorati ostida bo’lgan bemorlarning sezilarli qismida paydo bo’ladigan alomatlar u yoki bu tarzda ularning genotiplari bilan bevosita yoki bilvosita bog’liqdir. Odam genomini tahlil qilishda erishilgan yutuqlar hozirgi vaqtda kasalliklarning paydo bo’lishiga genetik variantlarning qo’shgan hissasini aniqlashga yordam beradi va ba’zi hollarda hatto optimal davolash rejimlarini rejalashtirish mumkin. Biroq, individual tibbiyotga yondoshish haqiqiy muvaffaqiyatlar kelajakda kutmoqda.
Kasallikni davolashdan oldin, uning mavjudligi avval tan olinishi va keyin aniqlanishi kerak. Yangi tug’ilgan chaqaloqlarda metabolik anormalliklar tug’ilish paytida namoyon bo’lmasligi mumkin va bunday holatlarda genetik tashxis (genetik skrining) nihoyatda foydali bo’lishi mumkin. Ko’rinib turibdiki, ma’lum bir kasallik faqat genetik omillar bilan belgilanadimi yoki faqat qisman, uni davolashda klinik vositalarning butun arsenali ishtirok etadi: antibiotiklardan tortib jarrohlikgacha.