Genomika asoslari

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.Gen tushunchasining mohiyatini ochib bering?
2. Virus va faglar genomikasi o’rtasidagi o’zaro ta’sir shakllarini ochib bering?
3. Viruslarning tashqi muhit omillariga chidamliligi nimaga bog’liq?
4-BOB. EUKARYOTLAR VA PROKARYOTLAR GENOMINING TUZILISHI VA FAOLIYATINING XUSUSIYATLARI. 
Prokariotlar – hujayrali organizmlar orasida eng soddalaridirlar. Yerda hayot boshlanganidan keyin, 2 mlrd yil mobaynida ular hayotning yagona shakli bo`lib kelgan. Prokariotlarni 3000 ga yaqin turi aniqlangan. Tabiatda bakteriyalar va arxebakteriyalar, hamda ularni bir hujayrali koloniyali va ipsimon shakllari sifatida namoyon bo`ladi. Prokariot hujayralar eukariotlardan ancha kichik. Ularni o`rtacha diametri – 0,5-5,0 mkm oralig`ida bo`lib, faqat prokariotlarni ba’zi bir turlarining hujayralari bundan ko`ra kattaroq bo`ladi. Prokariot hujayralarni sitoplazmalarida membranali organoidlar bo`lmaydi. Demak, prokariotlarda mitoxondriyalar, Golji apparati, endoplazmatik to`r, plastidalar kabi eukariotlar uchun xarakterli bo`lgan organoidlar yo`q. Ularni ribosomalari eukariotlarnikidan ancha kichik bo`lib, sitoplazmada erkin joylashgan. Prokaryotlarning molekulyar tuzilishining asosiy xususiyati ularning hujayralarida yadro yo’qligi, bu sitoplazmadan yadro membranasi bilan o’ralgan. Yadroning yo’qligi prokaryotlarda genomning maxsus tashkil etilishining tashqi ko’rinishidir. 
Prokaryotlarning genomi juda ixcham qurilgan. Kodlamaydigan nukleotidlar ketma-ketligi soni minimaldir. Eukaryotlarda ishlatiladigan gen ekspressiyasini boshqarishning ko’plab mexanizmlari prokaryotlarda mavjud emas. Prokariot gen ikki asosiy elementdan iborat: boshqaruvchi va kodlanadigan qismlar. Genning regulyativ qismi genning tarkibiy qismida joylashgan genetik ma’lumotni amalga oshirishning birinchi bosqichlarini ta’minlaydi; genning strukturaviy qismida ushbu gen tomonidan kodlangan polipeptidning tuzilishi to’g’risida ma’lumotlar mavjud. Prokaryotlarda genning tarkibiy qismidagi kodlamaydigan ketma-ketliklar soni minimaldir. Prokaryot genning 5’-uchi boshqaruvchi elementlarning xarakterli tashkilotiga ega va u promotor deyiladi. Bu gen transkripsiyasi uchun muhim, ammo i RNKning o’zida transkripsiyalanmagan. Qarama-qarshi 3-uchi terminator mintaqasi, transkripsiyani tugatish uchun zarur. Shuningdek, i RNKda transkripsiyalanmagan. Transkripsiya boshlang’ich nuqtadan boshlanadi.