Genomika asoslari

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   DNK azotli asoslarining modifikasiyalari DNK strukturasiga qanday ta’sir ko’rsatadi?
   
2. 
   DNK shikastlanishi qanday o’zgarishlarga olib keladi?
   
3. 
   Xromosoma uchidagi strukturalar qanday ahamiyatga ega?
   
4. 
   Oqsil kodlamaydigan ketma-ketliklar ahamiyatini tushuntirib bering?
   
5. 
   Stukturaviy va boshqaruvchi oqsillar roli nimadan iborat?
   
6. 
   DNK modifikasiyalovchi fermentlar guruhi tasnif bering?
   
7. 
   Genetik rekombinasiya tushunchasi nimani anglatadi?
   
8. 
   m-RNK lar rolini ochib bering?
   
9. 
   Evolyutsiya nuqtai-nazaridan RNK-genomlarining rolini tushuntirib bering?
   
10. 
    DNK sekvensida qaysi olim uslubi keng qo’llaniladi v anima uchun?
    
11. 
    Birinchi marta qaysi organism genomi to’liq ochib berilgan?
    
12. 
    Inson genomi loyihasining maqsadi qanday muammoga qaratilgan?
    

3-BOB. GEN, GENLARNING TUZILISHI VA XUSUSIYATLARI

Gen biologik axborotning struktura birligi bo`lib, funktsional jihatdan bo`linmasdir. Gen DNK molekulasining ma’lum nukleotidlar ketma-ketligiga ega bo`lgan qismi, sintezlanayotgan bir molekula oqsil haqidagi axborotni tashiydi.

Barcha turlar ko`p sondagi genlarga ega bo`ladi, bular genomni tuzadi, xromosomada joylashadi. Har bir xromosomada gen DNK molekulasining nukleotidlari ketma-ketligi tartibida joylashadi.
Gen tushunchasini fanga 1909-yilda V.L.Iogannsen kiritgan. Gen diskret birlik sifatida G.Mendelning duragaylash tahlil uslubi yordamida aniqlangan. Gen to`g`risidagi to`liq tasavvur genetik tahlilning imkoniyatlariga bog`liq bo`lib, chatishtirish natijasida gen tomonidan boshqariladigan belgilarning avlodlarda namoyon bo`lishi bilan aniqlanadi. Genetik tahlil imkoniyatlari to`g`risida so`z borganda sun’iy mutagenez jarayonini unutmaslik kerak, chunki bu jarayon tahlil imkoniyatlarini kengaytiradi.
Gen to`g`risidagi tasavvurlarni mukammallashtirish T.X.Morganga taalluqli bo`lib, u 1926-yilda chop etgan “Gen nazariyasi” asarida genni quyidagicha talqin qilgan: Genlar xromosomalarda joylashgan. Genlar – mutatsiyaning, rekombinatsiyaning va funksiyaning bo`linmas birligi.

1. 
   Gen – mutatsiya birligi, ya’ni mutatsiya natijasida butunlay o`zgaradi.
   
2. 
   Gen – rekombinatsiya birligi, ya’ni krossingover gen chegarasidan tashqarida kuzatilmaydi.
   
3. 
   Gen – funksiya birligi, ya’ni bitta genning barcha mutatsiyalari bir xil genetik vazifani o`zgartiradi. Bu mutantlar o`zaro chatishtirilganda F₁ da mutatsiyalar komplementar bo`lmaydi, deb tushuntiriladi.
   

Gen elementar belgilarni boshqaradi. Bunga asoslangan holda gen allellarining asosiy mezonlari: rekombinatsion va funksional mezonlari tavsiya qilingan bo`lib, bu mezonlar yordamida mutatsion o`zgaruvchanlik bitta genga yoki turli genlarga kiritilgan.
Genlar genomda DNK ning ketmaket joylashgan davomiyligini tashkil qilib ayrim viruslarda RNK dan tashkil topgan bo’lib, bitta molekulani kodlaydi: polipeptid, iRNK, tRNK, rRNK. O’zining tuzilishi bo’yicha genlarviruslar, prokariotlar va eukariotlarda ko’pgina umumiylikka egadir, lekin farqlarga ham egadir. Boshqa tomondan, alternative splaysing hodisasining ochilishi, gen to’grisidagi tushunchalarning gen irsiyatning birligi va faqar bitta polipeptid zanjirini kodladi degan tushsunchalarning o’zgarishiga olib keldi.