Genetika va genomika asoslari

Genetika fani tarmoqlarining klassifikatsiyasi. 

 

Genetika  fanining  tez  sur'atlar  bilan  rivojlanishi  natijasida  bu  fan  doirasida 

ko'plab genetik fan yo'nalishlari paydo bo'ldi. Ularning aksariyati mustaqil genetik 

fanlar darajasiga ko'tarildi. Shuning uchun ham biz bayon etgan genetika fanining 

umumiy  genetika  deb  qo'llanilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Umumiy  genetika 

negizida paydo bo'lgan genetik fanlar ikki printsipda klassifikatsiya qilinadi: 

1. Genetik fanlar o'rganayotgan ob'ektiga qarab quyidagi xususiy genetik fanlarga 

ajratiladi:  odam  genetikasi,  hayvonlar  genetikasi,  o'simliklar  genetikasi, 

mikroorganizmlar genetikasi, viruslar genetikasi. 

---

Yuqorida  keltirilgan  yirik  xususiy  genetik  fanlar  o'z  navbatida  ayrim  organizmlar 

turi,  turkum  genetikasini  o'rganadigan  kichik  xususiy  genetik  fanlarga  bo'linadi. 

Masalan,  o'simliklar  genetikasi  doirasida  quyidagi  xususiy  genetik  fanlar  paydo 

bo'ldi: bug'doy genetikasi, kartoshka genetikasi, g'o'za genetikasi va boshqalar. 

2.  Genetik  fanlar  ilmiy  –  tadqiqotlarda  qo'llaniladigan  metodlariga  qarab 

quyidagicha klassifikatsiya qilinadi: 

Ontogenetika  (fenogenetika)  –  genlar  faoliyati  natijasida  organizm  belgi  va 

xususiyatlarining  ontogenez  (shaxsiy  rivojlanish)  jarayonida  uning  fenotipida 

rivojlanish qonuniyatlarini tadqiq qiladi; 

Sitogenetika – duragaylash genetik tahlil metodini sitologik metod bilan kompleks 

holda qo'llaydigan fan; 

Mutatsion  genetika  –  organizmlar  genotipining  mutatsion    (irsiy)  o'zgarish 

qonuniyatlarini tadqiq etadi; 

Ekologik  genetika  –  organizmlar  genotipining  fenotip  tariqasida  rivojlanishiga 

ekologik  omillarning  ta'sirini  o'rganadi.  Ularning  genofondini  ekstremal  omilning 

salbiy ta'siridan saqlash muammolarini yechish usullarini yaratadi; 

Populyatsion  genetika  –  populyatsiya  genofondining  sifat  va  miqdor  tarkibi, 

populyatsiyada  genlar  va  genotiplarning  tarqalish,  hamda  taqsimlanish 

qonuniyatlarini o'rganadi; 

Tibbiyot  genetikasi  –  odamlarda  irsiy  kasalliklarning  kelib  chiqish  sabablarini 

diagnostika qilish va davolash metodlarining genetik asoslarini ishlab chiqadi; 

Molekulyar  genetika  –  irsiyat  va  o'zgaruvchanlikning  moddiy  asosi  bo'lgan 

genlarning strukturasi va funktsiyasini tadqiq etadi. 

Genetik  injeneriya  –  molekulyar  genetikaning  nazariy  yutuqlariga  asoslangan 

holda  gen  va  xromosoma  injeneriyasi  bo'yicha  amaliy  natija  beruvchi  tadqiqotlar 

o'tkazadi.  Transgen  o'simliklar,  hayvonlar  forma-larini  yaratish,  ayrim 

xromosomalarni  yoki  uning  foydali  gen  joylashgan  bo'lagini  ko'chirib  o'tkazish 

orqali yangi formalar yaratish bilan shug'ul-lanadi. 

Biotexnologiya  –  genetik  injeneriya  metodi  bilan  olingan  yangi  genotipga  ega 

bo'lgan  organizmlar  yordamida  fiziologik  aktiv  moddalar,  rekombinant  oqsillar, 

dori  sifatida  ishlatiladigan  moddalar  olish  metodlari  va  texnologiyalarni  yaratadi, 

hamda amaliyotga tadbiq etadi.