Газобетон ишлаб чикариш учун боғловчи ва тулдирувчи моддалар

шағал чақиқ тош

Органик аралашмалар йирик тўлдирувчилар сифатини сезиларли пасайтиради, шу сабабли унинг миқдори қумдаги сингари “колориметирик” усулда аниқланади.

Д

оналарининг ўлчамларига қараб йирик тўлдирувчилар жуда майда (5-10 мм), майда (10-20 мм), ўртача (20-40 мм) ва йирик (40-70 мм) фракцияларга бўлинади. Уларнинг хар-бир миқдорида барча ўлчамдаги жуда майда ва йирик ўлчамгача бўлган доналар бўлиш керак. Тўлдирувчи донасининг йириклиги бетонланадиган конструкциянинг ўлчами ва арматура стерженлари орасидаги масофа билан белгиланади. Йўл пилиталарини бетонлашда доналарининг ўлчамлари 40-70 мм бўлган йирик тўлдирувчилар миқдори 50 % гача бўлишига рухсат этилади. Зич арматураланган кичик ўлчамли темирбетон конструкциялар учун йириклиги 20 мм гача бўлган тўлдирувчилар ишлатилиши мақсадга мувофиқ.

Йирик тўлдирувчиларнинг донадорлиги массаси 10 кг бўлган ўртача намунани (шағал ёки чақиқ тош) тешикларининг ўлчамлари 70, 40, 20, 10 ва 5 мм ли стандарт элакларда элаб, кейин ҳар бир элакда қолган қолдиқларни тарозида ўлчаш орқали аниқланади. Сўнгра алоҳида ва тўла қолдиқлар фоизда ҳисобланади. Тўлдирувчи доналарининг катта кичиклиги аниқланади ва Д_{энг кат.}, Д_{энг кич.} деб белгиланади.
Доналарнинг энг йириги учун тўла қолдиқ 5 % дан ошмайдиган энг устки элак тешикларининг ўлчами қабул қилинади. Энг кичик йирик дона учун эса энг пастки элак тешикларининг ўлчами (унда тўла қолдиқ камида 95 % ни ташкил қилиши керак) қабул қилинади. Бундан ташқари 0,5 (Д_{энг кат.}+ Д_{энг кич.}) ва 1,25 Д_{энг кат.} қийматлари ҳисоблаб топилади. Сўнгра йирик тўлдирувчиларнинг донадорлиги ва унинг бетон тайёрлаш учун яроқлилигини баҳолаш учун элаш натижалари чизиғи чизилади.
Турли хил бетон синфлари учун шағал ва чақиқ тошнинг яроқлилиги олдиндан, яъни пўлат цилиндрда эзилганда майдаланувчанлик кўрсаткичи бўйича баҳоланади. Йирик тўлдирувчилар бу кўрсаткич бўйича қуйдаги маркаларга бўлинади: Мк-8; Мк-12; Мк-16; ва Мк-24. Бунда 8; 12; 16 ва 24 рақамлар тўлдирувчи намунасини эзишда ҳосил бўлган диаметри 5 мм дан кичик майда доналарнинг энг кўп миқдорини (массасига кўра фоизларда) билдиради (ГОСТ 8269-87).
Шағал ва чақиқ тошнинг совуққа чидамлилиги унинг тузилишига боғлиқ. Совуққа чидамлиликни даврий ўзгарувчан музлатиш ва сувда эритиш йўли билан ёки натрий сульфат тузининг эритмасида синаш орқали аниқланади (тезлаштирилган усул).
Йирик тўлдирувчиларнинг совуққа чидамлилиги С_ч15 дан С_ч300 гача ўзгаради ва асосан жинснинг тузилишга боғлиқ бўлади. Тўлдирувчининг ғоваклиги ва сув шимувчанлиги ортиши билан унинг совуққа чидамлилик хусусияти сезиларли пасаяди ва х.к.
Бетоннинг талаб этилган мустаҳкамлигини таъминлаш учун шағал ёки чақиқ тошнинг яроқлилиги узул кесил айни шу тўлдирувчи асосида тайёрланган бетонни синаш натижалари бўйича белгиланади.