Gazni kimyoviy qayta ishlash texnologiyasida xomashyo sifatida ishlatiladigan uglevodorodlarning umumiy tasnifi

Formaldegid (lot. formica — chumoli), chumoli aldegid - alifatik aldegidlar gomologik qatorining 1aʼzosi; oʻtkir hidli, rangsiz gaz. Suv va spirtda yaxshi eriydi. Suyuqlanish temperaturasi — 118°, qaynash temperaturasi — 19,2°, zichligi 815 kg/m3 (20°da). Sanoatda metil spirti yoki metanni qavo kislorodi bilan oksidlab olinadi. F. reaksiyaga yaxshi kirishadi, polimerlanadi, kuchli qaytaruvchi. F. zaharli; uning havoda eng katta yoʻl qoʻyiladigan konsentratsiyasi 1 mg/m3. Sintetik smolalar (mochevinaformaldegid smolalar, melaminformaldegid smolalar, fenolformaldegid smolalar va h.k.), boʻyagichlar, portyaovchi moddalar, dorivor preparatlar, oshlovchi, antiseptik va dezodoratsiyalovchi vositalar olishda qoʻllanadi.
Atsetilen etin — C2H2 — uch bogʻli toʻyinmagan uglevodorodlarning eng oddiy vakili. Mol. m. 26,04. Rangsiz gaz. Suyuqlanish temperaturasi — 81° (1277 mm sim. ust. da). Qaynash temperaturasi — 83,8 ye. Toza Atsetilen hidsiz. Atsetilen yuqori bosim ostida qizdirilsa portlaydi, havo bilan aralashmasi ham portlashi mumkin. Atsetilen kalsiy karbidga suv taʼsir ettirib olinadi. U yuqori temperaturada chala oksidlab va elektr kreking yordamida metandan (tabiiy gazdan) ham hosil qilinadi. Atsetilen kimyoviy reaksiyalarga juda yaxshi kirishadi. U birikish reaksiyasiga kirishganda, reaksiya ikki bosqichda boradi, birinchi bosqichda etilen qatoriga kiruvchi birikmalar hosil boʻlib, ikkinchi bosqichda bular toʻyingan birikmalarga aylanadi. Atsetilenni xlorlash reaksiyasidan foydalanib, sanoatda koʻp ishlatiladigan geksaxloretan va trixloretilen kabi muhim birikmalar olinadi. Atsetilenga simob tuzlari ishtirokida suv molekulasining birikishi (qarang Kucherov reaksiyasi) natijasida atsetaldegid hosil boʻladi yoki Atsetilen katalizator ishtirokida polimerlansa, kauchuk ishlab chiqarishda xomashyo vazifasini oʻtaydigan vinilatsetilen olinadi. Atsetilen toʻyinmagan birikma boʻlishiga qaramay, urin almashinish reaksiyalariga ham kirishishi mumkin. Atsetilen 1836-yilda kashf qilingan. Uni ilk bor 1862-yil fransuz kimyogari M. Bertlo koʻmir va vodoroddan sintez qilgan.