22
2. Сезгирлик коэффициенти - чикиш каталиги кийматининг кириш катта-
лиги кийматига нисбати:
3. Сезгирлик чегараси - чикиш сигналини хосил киладиган кириш сигна-
лининг минимал киймати.
4. Датчикнинг абсолют хатолиги - датчикнинг чикиш сигналининг хаки-
кий у ва унинг хисобланган у кийматларнинг фарки, яъни
D
у = у
ум
– у
хак
5.
Датчикнинг нисбий хатолиги -
%
100
×
D
=
хак
y
y
y
6. Датчикнинг динамик тавсифномаси - чикиш сигналининг вакт мобай-
нида узгарилишини курсатади.
Резистив датчиклар чизик ва бурчак
харакатларни куч ва моментлар,
тебраниш ва вибрациялар, харакат ва ёруглик каби
ноэлектрик катталикларни
назорат килиш ва улчаш жараёнларида кулланилади.
Резистив датчиклар гурухига
потенциометрик, кумир (контактли),
тензометрик каби датчиклар (фоторезистив, терморезистив) киради. Бундай
турдаги датчикларнинг иш принципи назорат килинаётган катталикнинг таъси-
рида унинг актив каршилиги узгарилишига асосланган булади.
2.2. Потенциометрик датчиклар
Потенциометрик датчикларда назорат килинаётган харакат сезгир эле-
ментга узатилиб унинг каршилиги хисобига узгарувчан ёки
узгармас кучла-
нишга айлантирилади (2.2- расм).
Потенциометрнинг харакатланувчи контакти назорат ќилинаётган хара-
катга боѓланган бўлиб, объектнинг ћолати ўзгарилганда унинг ќаршилиги ћам
ва иккиламчи асбобдаги кўрсатгич ўзгарилади. Иккиламчи асбоб эса назорат
ќилинаётган параметрлар бирлигида даражаланган. Кучланишнинг тебрани-
шларини таъсирини йуќотиш маќсадида стабиллашган
манбалардан фойдала-
ниш тавсифланади.
23
Потенциометрик датчикнинг статик тавсифномасини чизиќликга якин-
лаштириш маќсадида унга мувофиќ иш режимини (2.2-расм, б, г) топширишади
ёки реостатни ураш усулини ўзгартиради.
2.2-расм. Потенциометрик датчиклар ва уларнинг тавсифномалари.
Агар чиќиш ток ёки кучланиш белгиси харакат йўналишига мувофиќлиги
керак бўлса, унда ўрта нуќтали потенциометрдан фойдаланишади (2.2-расм, в).
Унинг тавсифномаси расмда келтирилган (2.2.- расм, г).
Бурчак харакатларини назорат ќилиш учун ћалќасимон потенциометрик
датчиклар ќўлланади (2.2-расм, д). Контактсиз датчиклар сифатида суюќлик
потенциометрик датчиклар ќўлланади (2.2-расм, е).
Потенциометрик датчикнинг тавсифномалари ва
сезгирлиги аналитик
усулда хисобланади. 2.2, а- расмда кўрсатилган схема учун ќуйидаги тенглама-
ни тузса бўлади.
;
l
х
R
R
х
=
;
х
а
а
х
R
R
I
I =
.
R
I
)
R
-
(R
I
U
.
I
I
I
a
a
x
СТ
a
x
+
=
+
=
Потенциометрик датчиклар юќори даражадаги аниќлик ва тавсифномала-
ри ўзгармас, содда, кичик габаритлари ва арзонлиги билан ажралиб туради.
Бундан ташкари, улардан фойдаланилаётганда ќўшимча кучайтиригичларни
ишлатишни хожати йўќ, чунки уларнинг чиќиш ќуввати
иккиламчи асбоблар
24
учун етарлик. Лекин харакатланувчи контактнинг мавжудлиги уларнинг пухта-
лигини пасайтиради.
Do'stlaringiz bilan baham: