Gastric cell isolation

2-МАВЗУ Геномни таҳрирлаш технологиялари Рузибоев Хайдарали Собиржонович доцент в.б. 2021

РЕЖА

• РЕЖА
• 2.1. Биоинформатика ривожланиш босқичлари ва ютуқлари.
• 2.2. Ген онтологияси.
• 2.3. Геномни таҳрирлаш технология-ларига асос солиниши.
• 2.4. Геномни таҳрирлаш тизимлари-нинг асосий йўналишлари.

• 2.1. Биоинформатика ривожланиш босқичлари ва ютуқлари.

• Ўтган асрнинг 60-йиллари охири - 70-йилларнинг бошларида компютерлар биологияда фаол қўлланила бошланди: бу вақтга келиб уларнинг хотираси ошди, операциялар тезлиги ошди ва ҳажми камайди. Ва бундан ташқари, тушунишни ва қайта ишлашни талаб қиладиган биология бўйича кўплаб экспериментал маълумотлар тўпланган. Масалан, 2003 йилга келиб кўплаб мамлакатлар олимларининг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан инсон геноми умумий маънода ўқилди.

• 70-йилларнинг бошларида аниқланган кетма-кетликлар сони шунчалик кўпайганки, уларнинг ҳажми туфайли китоблар шаклида нашр этишнинг иложи йўқ эди. Кетма-кетликни таққослаш учун махсус дастурларга эҳтиёж борлиги аён бўлди, чунки инсон мияси бундай маълумотларни таҳлил қилишга қодир эмас эди.
• Геномика 1990-йилларда ривожланган. Бугунги кунга келиб одамлар, сичқонлар, жўжалар, қурбақалар, алоҳида балиқ турлари, юмалоқ қуртлар, ўсимликлар, вируслар ва бактериялар ва бошқаларнинг тўлиқ геном кетма-кетликлари аниқланди.

• Маълумотлар банкларида тўпланган генетик маълумот ҳажми ДНК нуклеотидлар кетма-кетлигини аниқлаш учун тезкор усуллар ишлаб чиқилгандан сўнг, тез суръатлар билан кўпая бошлади.
• Информатика, тилшунослик ва ахборот назариясининг ютуқлари генетик матнларни таҳлил қилишга имкон берди.

• Биринчи шахсий компютер 1981 йилда, Интернет эса 1991 йилда пайдо бўлганлигини ҳисобга олсак, яқинларда бу нафақат фан мавзусини ривожлантириш, балки уни ташкил қилиш учун ҳам жуда катта аҳамиятга эга эди. Биоинформатиканинг асосий тамойилларидан бири (бошқа фанларга ўхшаб) бутун дунёда ишлайдиган олимларнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштирган ягона дунё ахборот маконининг принципидир.

• Биоинформатика биология фанининг қуйидаги йўналишларида қўлланилади:
• - геномика, транскриптомика ва протеомика;
• - ривожланиш биологиясида компютер моделлаштириш;
• - генлар тармоғининг компютер таҳлиллари;
• - популяция генетикасида моделлаштириш.
• Биоинформатика фармакологияга ҳам осонликча қўшилиб, препаратни яратиш вақтини 5-6 йилдан бир неча ойгача қисқартиришга имкон берди ва бошқа кўплаб тиббиёт ва биологик фанларга ҳам қўшилди.

• Бугунги кунда биоинформатиканинг қуйидаги бўлимлари мавжуд:
• - умумий биоинформатика;
• - клиник биоинформатика;
• - структуравий геномика;
• - функционал геномика;
• - фармакогеномика;
• - клиник протеомика;
• - функционал протеомика;
• - структуравий протеомика.

• БИОФОРМАТИКАДА ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ АСОСИЙ СОҲАЛАРИ
• Генетик кетма-кетлигини таҳлили
• 2. Геномларнинг аннотацияси
• 3. Ҳисоблаш эволюция биологияси
• 4. Биологик хилма-хилликни баҳолаш

• 2.2. Ген онтологияси. Умумий маълумот
• Онтология - маълум бир соҳадаги билимлар мажмуасининг расмий вакили. Онтологиялар одатда ўзаро алоқадор бўлган синфлар (ёки атамалар ёки тушунчалар) тўпламидан иборат. Ген Онтология (GO) биологик домен ҳақидаги билимларимизни уч жиҳат бўйича тавсифлайди:
• Молекуляр функцияси;
• Ҳужайра компоненти;
• Биологик жараён.