G’aroyib ma’ruza qildingiz domla, Tabiatning "Qizil kitob"i haqida!

G’aroyib ma’ruza qildingiz domla ,

Tabiatning “Qizil kitob”i haqida!

Qirilmoqda ekan noyob jonvorlar,

Afrika,Missisipi yoqda!

Vulqonrux bizonlar ,tun ko’z ohular

Yo jannat lotion humo qushlari,

Bari sekin –asta kamaymoqda ekan ,

Tugab borayotgan ekan pushtlari.

Bu tashvishga solib qo’ydi hammani,

Boshqa yo’qotishlar go’yo edi kam!

Zoti xavfda hooligan jonivorlarni

Bugun shu kitobga yozmoqda odam!

Muvozanat mezon bugun borliqqa

Bersa qaytib olmay qo’ymaydi !

“Qizil kitob” –najot elchisi bo’lsa ,

Yetdi unga ko’p gap yozmoqning payti!

Turlarni muhofaza qilish mavzusida o’tkazilgan

Ochiq dars ishlanmasi

Sana

Kurs 1-kurs

Guruh 72-10

Fan biologiya

Dars mavzusi: Turlarni muhofaza qilish

Darsning maqsadi:a)ta’limiy O’quvshilarga turlarni muhofaza qilish, Qizil ktoblar haqida ma’lumotlar berish.Olingan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash.

2. 
   tarbiyaviy O’quvchilarni vatani sevishga, uning tabiiy boyliklarini asrashga o’gatish O’quvchilarga jamoa bo’lib ishlash va o’zaro xurmat madaniyatlilik, insoniylik kabi xislatlarni shakllantirish b)rivojlantiruvchi Tafakkur, iroda idrok va hissiyotni jilolashni o’rgatish.O’quvchilarni bilm, malaka va ko’nikmalarini rivojlantirish.O’quvchilarda shaxsiy psixologik xususiyatlar: xotira, tafakkur, idrokni shakllantirish.
   
3. 
   Dars uslubi:Og’zaki, yozma, aralash.
   
4. 
   Dars usuli:,,Mustaqil ishlash.,, ,,Aqliy hujum,, ,,Musobaqa,, ,,Palma usuli,, ,,zinama -zina,,
   

Darsning jixozi: Plakatlar, tarqatmalar,slaydlar,kompyuter, multimediya albomlar, buklaetlar ,,Daraxt,, modeli, rag’batlantirish kartochkalari.

Darsdan kutayotgan maqsad:

Faollik, yangilik, ijodkorlik, hamkorlik.

Darsning shiori:,,Oz-ozo’rganib dono bo’lur, qatra-qatra yig’illib daryo bo’lur,, A.Navoiy.

Dars uchun qoida: Vaqtdan unumli foydalanish, o’zaro hurmat, diqqatni jamlash, o’zgalarni fikrini tinglay bilish, tartib intizom, erkin fikrlash, darsga kechikanganda ma’naviy jazo, samimiy tanqid, faol qatnashish.

Darsning borishi

1.Tashkiliy qism, psixologik iqlim yaratish:10-daqiqa

2.Darsning rejasi:

a)Guruhlarga ajratish.

b) O’qituvchining kirish so’zi

v)O’quvchilar tomonian shartlarning bajarilishi.60-daqiqa.

g) xulosa, umumlashtirish ,yakunlash, baholash.5- daqiqa.

3.Dars yakuni. Uyga vazifa berish.5-daqiqa

Dars bayoni

Sinf o’quvchilarini ranjitmaslik va ularni estetik did nuqtai nazaridan, kelishmovchiliklarsiz guruxlarga bo’linish maqsadida, sinf o’quvchilari sonini hisobga olgan holda, oldindan har xil rangdagi gullarni kesib tayorlab qo’yiladi. Bunda har bir o’quvch ixtiyoriy ravishda o’zi xohlagan rangdagi gulni shaklini tanlab oladi. Gullar har-xil rangli bo’lib, shu ranglar orqali o’quvchilar guruhlarga ajratiladi. O’quvchilarni guruhlarga bunday ajratish psixologik jixatdan xarakter xususiyatlari o’xshash bo’lgan o’quvchilarni bitta guruhda kelishmovchiliklarsiz hamkoplikda ishlashiga yordam beradi.

1-guruh- qizil lola guli shakli.

2-guruh-Sariq atirgul shakli.

3-guruh-pushti chinnigul shakli

4-guruh- Binafsha gul shakli.

O’qtuvchi o’quvchilarni ana shunday guruhlarga bo’lib, stollarga joylashtirib olgach , mavzu bo’yicha qisqa ma’lumot hamda mavzulli yo’llanma ko’rsatma beradi.

O’qituvchi so’zi: O’quvchilar biz o’tgan darslarda tur va populyatsiyaning ekologik ta’rifini bilibolgan edik.Bugungi mavzumizda turlarni muhofaza qilish, qizil kitoblar haqida bilib olamiz. O’tgan darsda mana shu mavzuni o’qib kelishni vazifa qilib bergan edim.Hozir qanday tayyorlanib kelganliklaringizni dars davomida bilib olamiz. Darsimiz quyidagicha amalgam oshadi.

Dars senariyasi

Guruh ikkiga bo’linadi va guruhlarga nom berilladi.1-guruh Burgut 2-guruh Lochin deb nomlanadi Dars kichik gurularda ishlash usulida amalgam oshadi.

1-shart. Uyga vazifa Bu shartda o’quvchilar uyga berilgan vazifani aytib beradilar .Tarqatma materiallarda savollar yozilgan har ikkala guruhdan o’quvchillar birin –ketin javob beradilar

2-shart O’rganaman Oizil kitob –najot elchisideb nomlanadi. Turlarni muhofaza qilish. Qizil kitoblar mavzusini uyga o’qib kelish aytib yuboriladi. Bu shartda palma yaproqchalari usulidan foydalaniladi.o’quvchilarga yozilmagan yaproqchalari tarqatiladi. O’quvchilar yaproqchalargasavol yozadilar va doskadagi daraxt chizilgan daraxtga osib qo’yadilar.

Har ikkala guruhdan o’quvchilar chiqib savollarga javob beradilar.

3-shart. Ekologik tarbiya. (hadislar ,maqollar, hikoyalarda tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan fikrlar aytiladi.)

4-shart. Siz qonuni bilasizmi? Tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan qonunlar aytiladi

5-shart Asrab- avaylaymiz/ Eng muhim tabiat go’shalari aqida savol beriladi Har ikkala guruh navbati bilan javob beradilar

6-shart Amaliy ish Qizil kitobga kiritilgan turlardan birini rasmini chizib, o’sha tur haqida ma’lumot berish kerak.

7-shart Ekologiya va men, Tabiatni qo’riqlash kaliti qayerda? Mavzularida mustaqil ish topshirig’I berilgan. Har ikkala guruhdan o’quvchilar chiqib, refaratlarini qisqacha himoya qiladilar.

8-shart Mustahkamlayman. Tezkor savol- javob.Bunda o’quvchilar raqamiga qarab savol

9-Shart Ko’rgazmalar tanlovi O’quvchilarga oldindan mustaqil ishlar (urug’lar to’plami,Hashorotlar kolleksiyasi, o’simliklar gerbariylari, Qizil kitob kiritilgan turlarga bag’ishlangan al’bomlar, bukletlar ,rasmlar, plakatlar va hokozolar) beriladi. O’quvchilar ushbu shartda o’larining ko’rgazmalari bilan ishtirok etadilar.

1—shart savollari.

1.Ekologiya tushunchasiga ta’rif bering?

2.Ekologiya fani nimani o’rganadi?

3.Ekologiya faninig metodlari?

4.Muhit nima?

5 .Ekologik omillar nchaga bo’linadi?

6.Ekologik muommalarni sanab bering?

7.Tur nima?

8.Simioz nima?

9.Panspermiya nima?

10.Yorug’lik nurlari va ularning ahamiyati?

11.Populyatsiya nima?

12.Fotosintez nima?

2-shart savollari

1T.M.X.I. nima? Bu tashkilot qachon tuzilgan?

2.Turlarning antropogen yo’qolib boorish sabablari?

3.O’n ming yillar ilgari ovchilar tomonidan qirilib ketgan?

4.Xalqaro “Qizil kitob qachon nashrdan chiqqan”

5.O’zbekiston Qizil kitobi necha jilddan iborat.

1-jildi

2-jildi

Nechanchi yillarda nashr etildi.

6.Qizil kitobga kiritilladigan turlar kategoriyasini aytib bering?

7.Nima uchun Qizil kitob qizil?

8.O’zbekiston Qizil kitobiga nechta hayvon va nechta o’simlik turi kiritilgan qayta nashr etilgandachi?

9.O’zbekistonda butunlay yo’qolib ketgan turlar?Yo’qolgan turlarni saqlash uchun qanday samarali usullardan foydalanilmoqda?

10.Kriokonservatsiya nima?Genlar banki nima?

3-shart Ekologik tarbiya

Ekologiya - bu poklik ozodalik toza zamin ob havo , suv qolaversa ona tabiat eng ongli azosi insonning ijobiy tabiati fel atvotri

Tabiat – bu men va sen biz yashaydigan makon , tabiat butun yer kurrasi mavjudadlar yashaydigan yagona zamin .

Muhammad Rasuluollox Alayhi Vassalom ‘‘ aytadilarki :kimki daraxt eksa va uni muhofaza qlishga sabr qilsa va xatto meva berguncha parvarish qilsa u odamga mevasidan bitgan har bir foyda uchun ollox huzurda ajr savoblar bo’lgay ‘‘Soya beruvchi daraxtni kesgan kishi boshi bilan do’zaxga tushadi.

Ilon va bola

Qadim zamonda bir kishi dalada o’tin yig’ib yurar edi. U tasodifan holsiz yotgan ilonni ko’rb qoldi. Odaming ilonga raxmi kelib qo’lidag sutli idishning oldiga qo’yadi ilon sutni ichib , iniga kirib ketadi va inidan

Bitta sariq oltin tanga olib chiqib sut idishga solib qo’yadi. Odam har kuni bir kosa sutga bir tanga oltin olaveradi . Kunlardan bir kun odam yosh o’g’liga ilonga sut berib kelishni buyiradi. Shu bilan birga bolaga nihoyatda ehtiyot bo’lishni , ilonni urmasligini uqtiradi Ammo , bola ilonga sut olib kelib uni qo’rqitib yuboradi va belkurak bilan ilonning dumini urub , chopib tashlaydi. Ilon jon holatda bolaga tashlanib uni chaqadi va zaxarini sochib bolani xalok qiladi .
Zamonamiz go’zal maftunkor ,

Sahovatga boydir tabiat . Shular bois azal – azaldan ,

Yuksaklikda ilm -ma’rifat

Lek olamda katta muommo,

Bo’lib qoldi ona tabiat

Suv notoza , tuproq zaharli

Jabirlangan ja’mi mavjudot

Toza bo’lsin butun koinot

Omon bo’lsin ona tabiat.

Tabiat ham inson misoli

Ardog’lanish istaydi dildan

Etiborsiz befarqliklarni

So’zlay olmas aytolmas tildan

Izlanishni qo’ymaymiz bir dam

SHiorimiz doim tatqiqot

Tozza bo’lsin , musaffo bo’lsin

Yer- u osmon butun koinot

Toza bo’lsin butun koinot

Omon bo’lsin ona tabiat
Yerni tepma joni bor

Urub turgan qoni bor .

Birni kessang o’nni ek.
4 - shart javoblari.

Modda:Fuqorolar atrof tabiat muhitiga extiyotkarona munosabatda bo’lishiga majburdirlar respublikamizda xalqaro ekason tashkiloti tuzulgan.

Qo’riqxona : O’simlik va hayvon turlari

Tarqalgan inson nazorat qiladigan hudud .Tabiat boyliklari o’simlik hayvonlar va boshqalar muhofaza qiladi.

Guralash tog’- arj qo’riqxona chotqol voday to’qay, surxon,hisor,qizilqum ,nurota.

Miliy bog’lar –inson tomonidan

Kam o’zgartirish o’sish va hayvon turlariga

Boy bo’lgan xushmanzara joylar muhofaza qilinadi.Zamin ugom chotqol milliy bog’i bor .Buyurtmaxonalar tabiatning ayrim tarkibiy qismi yani o’simlik va hayvonlar qushlar yoki tabiatning ayrim bir bo’lagi

Muhofaza qilingan sayg’oq sidochie qoraqir

Sarmish

Botanik bog’i – 1950- yil

Toshkent shahrining Toshkent uning asoschisi F.N RUSANOV 100dan ortiq noyob yo’qolib borayotir 1000 dan ortiq

Tropik, suptropik o’simliklar iqlim .

Toshkent hayvonot bog’i

1920 yil ug’ asoschisi MIRZO ULUG’BEK milliy universetiti olimlari yovoyi hayvonlarning 300 dan ortiq 1500 tur hayvon namoyish etilmoqda Tabiat yodgorliklari

1Sangzor darasi

2 Huta Chor Chinor

3 A Temur g’oru

4 Toshga aylangan hayvon qoldig’i

5 Sayrobdagi ming yosh chinor

6 Ko’hna urganch chinor]

7 Arslonbobdagi katta sharshara

8 Hazrati dovut g’ori

8 Shart savollari

1 Biologik progress .

2 Aramorfoz.

3 Atavizim

4 Rudemint

5 Maskirofka

6 Ontoginis

7 Mimikirya

8 Felogenis

9 Tur

10 Ksirofitlar

11 Mizofetlar

12 Antibios

13 Ekalogiya

14 Muhit

15 Biogenitik qonun .

5-shart savollari.

1.O’zbekistonda nechta qo’riqxona bor ?

Nechta buyurtmaxona nechta milliy bog’ bor?

2.Yagona ekomarkazning nomi nima,qaysi viloyatda joylashgan?

3.Qo’riqxonalar haqida ma’lumot bering?

4.Buyurtmaxonalar haqida ma’lumot bering?

5.Milliy bog’lar haqida ma’lumot bering?

6.Botanika bog’i haqida ma’lumot bering?

7.Hayvonot bog’i haqida ma’lumot bering?

8.Qanday tabiat yodgorliglarini bilasiz?

9.Xalqaro atrof muhitini himoya qilish kuni qaysi kun xisoblanadi?

10.O’rmonlardan insonlar qanday maqsadlarida foydalanadi?

Uyga vazifa

1.Biologiya A.G’ofurov va boshqalar Toshkent -2007

2. Inson va biosfera Sh. Otaboyev ,

M. Nabiyev Toshkent ,,O’qituvchi,,1995

3.Rang – barang tabiat Toshkent ,,yozuvchi,, nashriyoti.

4. Ekologiya I. Xoliyev Toshkent-2006

Biogeozenozlar va ularning xususiyatlari. Oziq zanjiri . Ekologik piramida.

Biologiya fanidan

Ochiq dars

ishlanmasi

Mavzu: Evolutsiyani isbotlashda biogeografiya fani dalillari

Mavzu: Evolutsiyani isbotlashda biogeografiya fani alillari.

Sana:

Fan: Biologiya

Dars tipi: noananaviy Sayohat darsi.

Dars maqsadi: Ta’limiy:

o’quvchilarni evolutsiyani isbotlashda foydalaniladigan boilogiya fani dalilari bilan tanishtirish.

Tarbiyaviy:O’quvchilarni evolutsiyani isbotlashda fan dallilari bilan tanishtirish orqali ilmiy dunyoqarashini kengaytirish.

Rivojlantiruvchi O’quvchilarning organik olam evolutsiyasi haqidagi bilimlari, darslik ustida mustaqil ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish.

Dars uslubi: Og’zaki bilimlar berish

Dars usuli: ,,Muzyorar usuli,,Boshqotirma usuli, ,,hamrohingni top, tezkor tez

Dars didaktikasi: Biogeografik viloyatlarining xaritasi, slaydlar, kompyuter, tarqatma materiallar

Darsning borishi

1. tashkiliy qism, psixologik iqlim yaratish

2.Darsning asosiy qismi

a) dars jarayoning borishi bilan o’quvchilarni tanishtirish

b) Yangi mavzuni tushuntirish

v) Xulosa ,umumlashtirish, yakunlash, baholash.

3.Dars yakuni. Uyga vazifa berish

Dars bayoni

Mavzuni o’tishda sayohat darsidan foydalanamiz. Buning uchun biogeografik viloyatlarni rasmi tushirilgan slaydlardan foydalanamiz. Sayohatimiz quyidagi viloyatlarda amalga oshadi. 1.Avstraliya.

2.Neotropik.

3Hindomalay.

4.Habashiston

5.Polearktik.

6.Neoarktik.

O’qituvshinng so’zi : oquvchilar sayohatga chiqishdan oldin o’quv qurollaringni olib chiqinglar.

1-inchi biogeografik viloyatga borish uchun ,,muzyorar usulidan,, foydalanamiz. Bobomiz Ibn Sino qiyofasida bir o’quvchi kirib keladi va o’quvchilarga savol beradi.

1.Mening eng yirik asarim?

2,,Tib qonunlari,, asarim necha marta nashr qilingan?

3 2010 –yil qanday yil?

4.Bobur hayvonot dunyosini necha guruhga bo’lgan?

5.Qysi vatandoshimz Ch. Darvindan oldin yashash uchun kurash ,tabiiy tanlanish haqida fikrlarni aytb o’tgan?

6.Zardushdiylikning muqqadas kitobi?

Avstraliya biogeografik viloyatiga keldik. Oqituvchi kompyuter va slaydlardan foydalanib avstraliya materigini ko’satadi. Dunyo kartasidan ko’rsatishni o’quvchilardan so’raydi. Har bir o’quvchi savollarga javob berib borsa ,,rag’bat ,, kartichkalari berb boriladi. Bu yerda ,,eng bilimdon o’quvchi,, tanlovi ketadi.

Oquvchilar quyidagi savollarga javob topishi kerak.

Kompyuter ekranida quyidagi savollar chiqadi.

1.Avsraliya biogeografik viloyatiga qaysi orollar kiradi?

2.Qanday o’simliklar va hayvonlar kirishini daftaringizga yozib aytib bering?

2-Viloyatimizga sayohatimizni boshlaymiz. Buning uchun ushbu krassvordni yechish kerak.

,,Biogeografiya ,, krossvordi

			B	E	G	E	M	O	T
			I	T
			O	T
			G	O	R	I	L	L	A
			E	X	I	D	N	A
			O	L	M	A	X	O	N
			G	I	B	B	O	N
J		I	R	A	F	A
			A	Y	I	Q
			F	I	L
			I	L	O	N
			Y	A	L	Q	O	V
			A	R	I

1. 
   Suv ayg’iri.
   
2. 
   Uy hayvoni.
   
3. 
   Sport hayvoni
   
4. 
   Odamsimon maymun
   
5. 
   Tuxum quyuvchi sut emizuvchi.
   
6. 
   Yong’oqxo’r hayvon.
   
7. 
   odamsimon maymun.
   
8. 
   Bo’yni uzun hayvon.
   
9. 
   Asalxo’r hayvon.
   
10. 
    Hindlar xoakilashtirgan hayvon
    
11. 
    Sudralib yuruvchi hayvon
    
12. 
    ko’p uxlovchi hayvon
    
13. 
    nayzali hashorot.
    

Neotropik biogeografik viloyatimizga keldik. Shu yerda o’quvchidan bu viloyatga qaerlar kirishi va dunyo kartasidan topb berilishi so’raladi. Quyidagi jadval tavsiya etiladi.

Sut emizuvchi	Qushlar	Sudralib yuruvchilar

3-inchi viloyatimizga sayohat qilamiz. Viloyatga boorish uchun ,,zinama-zina ,, usulidan foydalanimiz.1-inchi zinadan 4-inchi zinaga chiqish kerak.

1.Hindiston qanday sa’nati bilan mashhur?

2. Hindistonda qaysi hayvonlar xonakilashtirilgan?

3. Qadimgi hindlar tabiatni nechta elementdan iborat deb biladilar?

4.Hindlarning mashhur dostoni?

3-inchi viloyatimizga ham yetib keldik O’qituvchi kompyutrda Hindo malay biogeografik viloyatini ko’rsatadi. O’quvchilarga quyidagi savollarni beradi.

1.Bu viloyatga qaysi hududlar kiradi?

2.Hayvonot dunyosini aytib bering?

3.O’rmonlarida qanday o’simliklar o’sadi?

4-inchi biogeografik viloyatimizga yo’l olamiz. Buning uchun ,,Hamrohingni top ,, usulidan foydalanamiz. Bu usulda bir o’quvchi boshlab beradi ,2- inchi o’quvchi davom ettiradi.

1 Har bir individ o’zining ontogenizida filogenizini qisqacha takrorlaydi. Bu biogenitik qonun deyiladi

2.Ko’rshapalak , kit, begemot sut emizuvchilar

3Zirkning tikani, kaktusning tikani, yantoqning tikani, atirgulning tikani ---anologik organlar

4.Burgutning qanoti, ko’rshapalakning qanoti, kapalakning qanoti ---ANOLOGIK ORGANLAR

5.Gorilla ,shimpanze,orangutan-Odamsimon maymunlar

4-Biogagrafik viloyatimizga ham yetib keldik.O’qituvchi

Poleoarktik biogeografik viloyati deb doskaga yozadi.

Multemedya orqali bu viloyatning haritasini ko’rsatadi.

O’quvchilar birin-ketin bu viloyat haqida ma’lumot to’play boshlaydi va aytib beradilar.

V.Viloyatga yo’l olamiz. Buning uchun ,, Kim bilimdon ? usulidan foydalanamiz.

O’quvchilar qo’yidagi savollarga javob beradilar.

1.Habashiston biogeografik viloyati qaysi hududlarni o’z ichiga oladi.

2.Quyidagi hayvonlarning nomini tegishli qatorga yozing.

Gorilla, shimpanze, matrishka, lemur, arslon, fil, begemot, oq va qora ikki shohli nosorglar jirafa , zzebra, giyena itlari Afrika tuya qushi, kotib qushlar to’tilar, sezarkalar, nektar yig’uvchilar, Afrika timsohi,xameleonlar.

1.maymunlar:

2.Yirtqich sut emizuvchilar:

3Qushlar:

4.Sudralib yuruvchilar:

5.O’txo’rlar:

VI viloyatga yo’l olamiz. Viloyatga borishimiz uchun ,, tezkor –test ,, usulidan foydalanamiz.

1.Tuxum qo’yib ko’payadigan sutemizuvchi hayvonlar tarqalgan biogeografik viloyatlar:

A. Neotropik

B. Avstraliya

C. Neotropik

D. Habashiston.

E Hindomalay

2.Karib arxipelagi qaysi biogeografik viloyatga tegishli.

A. Neotropik

B. Avstraliya

C. Neotropik

D. Habashiston.

E. Hindomalay

3.Gorilla, shimpanze qaysi viloyatda yashaydi.

A. Neotropik

B. Avstraliya

C. Neotropik

D. Habashiston.

E Hindomalay

4.Hindomalay biogeografik viloyatida odamsimon maymunlardan qaysilari uchraydi.

A.Gorilla, orangutan.

B. Gorilla, gibbon.

C. Gorilla,shimpanze.

D.Orangutan, gibbon.

E.Orangitan, shimpanze.

O’q ituvchi multimediyadan Neoarktik biogeografik viloyatni ko’rsatadi. O’quvchilar bu viloyat o’zining hayvonot olami bilan poliarktik viloyatiga o’xshash. Ushbu hayvonlarni Shimoliy Amerikadagi qaysi hayvonga o’xshashligini yozing va javob bering.

Yevropa zubri-----Amerikadagi bizonga

Sibir bug’usi -------Amerika bug’usi --vapitaga

Yevropa yovvoyi qo’yi ------Amerika tog’ qo’yiga

Mustahkamlash O’qituvchi tomonidan mavzu xulosalanadi.Atamalarni izohlang.

Analogik

Atavizm

Gomologik

Biogeografiya

Konvergensiya

Rudiment.

Dars yakuni: Dars yakulnlanib uyga vazifa berib yuboriladi.Uyga vazifa

1. 
   A.T.G’ofurov Biologiya 85-94 betlarni o’qish
   
2. 
   Qiziqarli zoolgiya
   
3. 
   Test tuzish