Gʻarbiy Turk xoqonligi

---

Gʻarbiy turk
xoqonligi
Gʻarbiy Turk xoqonligi - Qora dengiz va Dondan Tyon-Shon va shimoliy-sharqiy Hindiston
sharqiy shoxlariga qadar joylashgan dastlabki oʻrta asr turkiy davlati (603-704).
Xoqonlikning gʻarbiy mulki janubiy-sharqiy Evropaning dashtlariga etib bordi. Davlatning uzagini
Ettisuv viloyati tashkill qilgan. Uni Ashina sulolasidan boʻlgan kagonlar boshqargan. Xazar
xoqonligi undan ajralib chiqdi.
Xoqonlik oʻzining qudratining eng yuqori choʻqqisiga Sheguy xoqon (610-618 yillarda) va uning
ukasi Tun-yobgʻu-xoqon (618-630 yillarda) davrida erishgan. Toxariston va Afgʻonistonga yangi
yurishlar davlat chegaralarini Hindistonning shimoli-gʻarbiy qismigacha kengaytirdi. Tun-yobgʻu
xoqon maʻmuriy islohotni amalga oshirdi va oʻlpon yigʻishni nazorat qilish va nazorat qilish uchun
mintaqadagi oʻz vakillari - tudunlarni tayinladi. Tun yobgʻu xoqon va Sheguy xoqon (610-618)
davrida Xoqonlik Oltoyda, Tarim daryosi havzasida va Amudaryo boʻyida chegaralarni tikladi.
Suyab va Ming-Buloq Gʻarbiy Turk xoqonlarining qarorgohiga aylandi. Vizantiya imperatori Tun-
yobgʻu bilan ittifoqda xoqonn 626 yilda Sosoniylarga qarshi urush boshladi. 626 yilda turkiy
qoʻshinlar Tiflisni egallab oldilar. Biroq, Vizantiya va Eron oʻrtasida tinchlik shartnomasining
tuzilishi Tun-yobgʻu xoqonni harbiy harakatlarni toʻxtatishga majbur qildi. 630 yilda Ton-Yobgʻu
xoqon amakisi Sibir Xon tomonidan uyushtirilgan fitna natijasida oʻldirildi. Tez orada u ham
oʻldirildi. 630 yilda boshlangan taxt uchun kurash uzoq davom etgan urushga aylandi.
Madaniyati

---

Qadimgi turkiy yozuv (Orxon-Yenisey yozuvi) - Oʻrta Osiyoda milodning VII-X asrlarida turkiy
tillarda yozish uchun ishlatilgan yozuv. Qadimgi turkiy yozuv oʻsha davrning adabiy tilida (supra-
dialektik koine) ishlatilgan boʻlib, u ham Orxon-Yenisey yozuvlari tili deb ataladi. Qadimgi turkiy
yozuvda yozilgan yodgorliklar asosan epigrafik, Sharqiy va Gʻarbiy turklar, Turkashlar,
Qorluqlarning davlat shakllari boʻlgan Oʻrta Osiyo va Sibir, Mongoliyaning oʻsha mintaqalarida
yaratilgan. Yozuvlarda turklarning madaniy darajasi, ularning adabiyoti, tarixiy bilimlari aks etgan.
Fargʻona vodiysi hududida qadimgi turkiy tilda 20 dan ortiq runik yozuvlar topilgan.
658 yilda Gʻarbiy Turk xoqonligining koʻplab erlari Xitoy Tan imperiyasi tomonidan tortib olindi.
Shu paytdan boshlab yagona xoqonlik oʻz faoliyatini tugatdi. 698 yilda Turkashlar xoqonlik
hududining bir qismida hokimiyatni egallab olishdi.
Гумилёв Л. Н.
 
Древние тюрки (http://gumilevica.kulichki.net/OT/index.html)
. —
Andoza:СПб.
: СЗКЭО, Издательский Дом «Кристалл», 2002. — 
ISBN 5-9503-0031-9
Varhuman saroyi devoriy rasmlarida tasvirlangan turkiy zodagonlar, Samarqand, 650 yil
Tugatilishi
Manbalar
Adabiyotlar

---

 
Soʻnggi tahrir 1 yil avval
 
Nataev
 tomonidan amalga oshirildi
Баратова Л. С. Древнетюркские монеты Средней Азии VI—IХ вв. Автореферат
диссертации канд. ист. наук. Т., 1995
Кляшторный С.Степные империи древней Евразии. СПб.: издательство
Филологического факультета СПбГУ,2005.
Иакинф (
Бичурин Н. Я.
) 
Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в
древние времена
(http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/China/Bicurin/bicurin.htm)
. — 
Andoza:Л.
: Изд-
во Акад. наук СССР, 1950. — С. 335.
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=G
ʻ
arbiy_turk_xoqonligi&oldi
d=2152850
" dan olindi

---