Gapning ajratilgan bolaklari

Gapning ajratilgan bolaklari
Sodda gap tarkibida ayrim hollarda ajratilgan bolaklar ham qatnashishi mumkin. Ajratilgan bolaklar odatda ozlari aloqador bolgan sozlarning ma’nosini izohlab, borttirib, aniqlashtirib keladi va boshqa bolaklardan maxsus toxtam (pauza) bilan ajratilib, mantiqiy urgu oladi. Masalan: Soyda, qosh yongoqning tagida, oppoq qorga komilib uzoq turdi. (O.YOqubov). Ish qanchalik qiyin bolmasin, biz, ayniqsa yoshlar, ishtiyoq bilan, gayrat va shijoat bilan ishlardik. (CH.Aytmatov).
Birinchi gapda «qosh yongoqning tagida» orin holi ozidan oldin kelgan «soyda» sozining ma’nosini, ikkinchi gapda «yoshlar» ozidan oldin kelgan «biz» sozining ma’nosini izohlab, asosiy gap bolaklaridan toxtam (pauza) bilan ajratilgan. Ajratilgan bolaklarning ham ikkisi ham oddiy gap bolagi shaklida qollangan.
Ajratilgan bolaklar oborot shaklida ham bolishi mumkin. Masalan: Vohid Mirobidov-ku, uning achchiq kinoyalarini kulgiga olib, qulogining yonidan otkazib yubordi. (O.YOqubov).
Keltirilgan gapda «uning achchiq kinoyalarini kulgiga olib» ravishdosh oboroti kesimdan anglashilgan ish-harakatning qanday holatda bajarilganini ta’kidlab, alohida ohang yordamida ajratilgan.
Demak, ajratilgan bolaklar ikki xil shaklda: 1) oddiy gap bolagi shaklida va 2) oborot shaklida bolishi mumkin.
Ajratilgan bolaklar qaysi gap bolagiga oid ekanligiga kora quyidagi turlarga bolinadi:
1. Ajratilgan aniqlovchilar.
2. Ajratilgan izohlovchilar.
3. Ajratilgan toldiruvchilar.
4. Ajratilgan hollar.