G`altakning induktivligini aniqlash. Ishning maqsadi

G`ALTAKNING INDUKTIVLIGINI ANIQLASH.

Ishning maqsadi: Elektromagnit induktsiya va o`zinduktsiya ‘odisalarini o`rganish, g`altakning induktivligini, po`latning magnit singdiruvchanligini va magnit maydon energiyasini aniqlashdan iborat.
Kerakli asboblar: kichik transformator, to`g`rilagich, aktiv qarshiliklarni o`lchash uchun ommetr yoki avometr, 100 mAli o`zgaruvchan tok milliampermetri, volg`tmetr.
NAZARIY QISM.
Ma’lumki, tokli o`tkazgich atrofida magnit maydoni ‘osil bo`ladi. Kuchliroq magnit maydon ‘osil qilish uchun bir necha sim o`ramlaridan iborat g`altakdan foydalaniladi. O`ramlardan tok o`tganda g`altak ichida va uning atrofida magnit maydon ‘osil bo`ladi. G`altakning ichidagi magnit maydon tashqaridagiga qaraganda ancha kuchli bo`ladi, chunki g`altak ichida magnit induktsiya chiziqlari zich joylashgan (1-rasm).


1-rasm
G`altakning magnit maydonini ancha kuchaytirish uchun uning ichiga temir o`zak kiritiladi. Bu temir o`zak tokning maydonini bir necha  marta kuchaytiradi:
(1)
G`altak ‘osil qilgan magnit induktsiya oqimi, undan o`tayotgan tok kuchiga to`g`ri proportsional:
F=L<sup>.</sup> I (2)
Bu formuladagi L–g`altakning induktivligi deyilib, u o`ramlar soni n ning kvadratiga, g`altakning ko`ndalang kesim yuzasi S ga, temir o`zakning magnit singdiruvchanligi  ga va g`altak uzunligi  ga bog`liq, ya’ni:
(3)
Induktivlik birligi qilib Genri (Gn) qabul qilingan. 1 Gn deb, 1 amper tok oqqanda 1 Veber magnit induktsiya oqimi ‘osil qiladigan g`altakning induktivligiga aytiladi.
Agar g`altakdan o`zgaruvchan tok o`tsa, uning atrofidagi magnit maydoni ‘am o`zgarib turadi. Bu o`zgaruvchan magnit maydoni g`altakda o`zinduktsiya E.Yu.K ni ‘osil qiladi. O`zinduktsiya E.Yu.K ning kattaligi tokning o`zgarish tezligiga va g`altak induktivligiga to`g`ri proportsional :

Bu o`zinduktsiya E.Yu.K o`zinduktsiya tokini paydo qiladi. O`zinduktsiya toki doimo o`zining ‘osil qilgan tokning o`zgarishiga qarshilik ko`rsatadi. O`zinduktsiya toki kalit ulanganda tokning maksimal qiymatga erishishini, kalit uzilganda esa nolga kamayishini biroz kechiktiradi. Bunday bo`lishini 2-rasmdagidek sxemada ko`rish mumkin.
Sxemadagi K-kalit ulanganda o`zinduktsiya tufayli L1 lampochka L2 ga qaraganda kechikib yonadi, kalit uzilganda ‘am L1 lampochka kechikib o`chadi. G`altakning induktivligi qancha katta bo`lsa, o`zinduktsiya ‘odisasi ‘am yaxshi sezilarli bo`ladi. G`altakning induktivligini yuqoridagi (2) formula bilan ‘am ‘isoblab topish mumkin. Biz mazkur laboratoriya ishida induktivlikni tajribada aniqlash usullaridan birini ko`rib o`tamiz. Bu usul g`altak aktiv qarshilikdan tashqari induktiv qarshilik ‘osil qilishiga asoslangan. Induktiv qarshilik g`altakning induktivligiga va g`altakdan o`tayotgan tokning chastotasiga to`g`ri proportsional.
Ya’ni,


2-rasm


(4)

G`altakning to`la qarshiligi

(5)

formula bilan ifodalanadi. (4) va (5) tenglikdan induktivlik L ni topish mumkin.

(6)