Galperinning diqqatga doir konsepsiyasining mohiyati tahlili

Galperinning diqqatga doir konsepsiyasining mohiyati tahlili

P. Ya. Galperin diqqati sust bo’lgan bolalar ustidan "aqliy xatti-sharakatlarni bosqichma-bosqich shakllantirish nazariyasi" ga asoslanib, bir necha seriyadan iborat tajriba ishlarini olib borgan. "Aqliy xatti-sharakatlarni bosqichma-bosqich shakllantirish" tajribasi 5 seriyadan iborat bo’lib, uning birichi qismida 23 ta sinaluvchi (3-sinf o’quvchilari) qatnashgan. Ularga 14ta xatosi bor tekst (matn) berilib, ularni tuzatish vazifasi qo’yiladi. P. Ya.

Galperin nazariyasiga binoan, bu asosda bolalarga orientirlash shakllantirish kerak. Shuning uchun 1-seriya "Orientirlash asosi" deb nomlanadi.

Tajribaning 2-seriyasi esa, "Moddiylashtirish" deb atalib, 9ta sinaluvchidan 20-25 minut davomida o’tkaziladi.

Bu tajriba individual tarzda olib boriladi. O’quvchilar tekstdagi xatolarni topib, ularni kartochkalardan tekshirishlari (taqqoslashlari) kerak.

Tajribada 5ta o’quvchi ko’proq qiyinchiliklarga duch kelishadi, ovoz chiqarmasdan o’qib, tezgina xatolarni tuzatishadi.

3-seriya ob'ektni ovoz chiqarib mushokama qilish deyiladi.

Berilgan topshiriqni bajarish jarayoni birmuncha qiyin ko’chadi. Chunki shali bu yoshda bolalarda o’z-o’zini nazorat qilish shakllanmagan bo’ladi. Shuning uchun tajribada uy topshiriqlarini o’quvchilar mustaqil tarzda yechadimi yoki yo’qmi nazorat qilish ota-onalardan iltimos qilinadi.

Va nishoyat, shunga erishildiki, "diqqatsizlik" yo’qolib, o’qishga munosabat o’zgaradi. Ularda intiluvchanlik va qunt shakllanib, o’z-o’ziga ishonish, o’z xatti-sharakatlarini nazorat qilish paydo bo’ladi.

4-seriya shivirlab o’zi uchun muloshaza yuritishdan iboratdir. Bu seriyada "diqqatsizlik" tufayli qilinayotgan xatolar barsham topadi. Bolalar ushbu bosqichda 0, 2 xatoga yo’l qo’yadilar, xolos.

5-seriya-"Dilga jo qilish" ("v ume") dir. Bu seriyada eksperimentatorlar o’z oldilariga nazorat qilish xatti-sharakatlarini umumlashtirish vazifasini qo’yadilar.

1. "Shaxmat doskasiga figura sholati tog’riligini tekshir"

2. "Shular orasidagi o’xshashini top"

3. "Namunaviy kartochkadagi raqam bilan bunisidagi (kartochkadagi) raqam bir xilmi, tekshir"

4. "Betartib joylashgan raqamlar ichidan mana bunaqasini top" va boshqalar.

Umuman olganda, 3-seriyaning natijalaridanoq ko’rinadiki, topshiriqlar ko’lamini (hajmini) kengaytirib nazorat qilish xatti-sharakatlarini shakllantirishga asos bo’ladi.Psixologiya alohida bilim sohasiga aylanganligi sababli, bir ovozdan, olimlar, turli yo'nalishdagi psixologlar e'tiborni aqliy faoliyatning mustaqil shakli sifatida inkor etadilar, ba'zilari aqliy faoliyatning barcha shakllari bitta umumiy mexanizmning turli ko'rinishlariga - uyushmalar, tuzilmalar shakllanishiga kamayadi.

Boshqalar, chunki ular e'tiborni turli xil aqliy funktsiyalar (yoki ularning alohida jihatlari) bilan aniqlaydilar: "fokus" dan "tashkilotdagi o'zgarish", "qorong'u kinestetik tuyg'u" va "motor munosabat" dan umuman ongga.

Galperin tomonidan taklif qilingan diqqat tushunchasi. Galperin, aqliy funktsiyalarning rejalashtirilgan (bosqichli) shakllanishi nazariyasi kontekstida ko'rib chiqish kerak. Har qanday harakat, shu jumladan aqliy, indikativ (aslida aqliy) va bajaruvchi qismlardan iborat. Buni hisobga olsak, e'tibor dastlab tashqi shaklda mavjud bo'lgan boshqaruv harakatini ichkilashtirish, umumlashtirish va kamaytirish natijasi bo'lib chiqadi.

Diqqat yo'naltirish va tadqiqot faoliyatining nuqtalaridan biridir. Bu inson psixikasida ma'lum bir davrda mavjud bo'lgan tasvir, fikr yoki boshqa hodisaning mazmuniga qaratilgan psixologik harakatdir.

O'z vazifasiga ko'ra, diqqat bu tarkibni nazorat qilishdir. Shaxsning har bir harakatida ko'rsatuvchi, bajaruvchi va nazorat qiluvchi qismlar mavjud: ikkinchisi - diqqat.

Diqqat boshqa harakatlardan farqli ravishda aniq, maxsus mahsulotga (natija) ega emas.

Diqqat mustaqil harakat sifatida harakat faqat aqliy emas, balki qisqartirilgan holda ham ajralib turadi. Hamma nazoratni e'tiborga olish kerak emas. Uning o'zi shu vaqtgacha rivojlangan e'tiborni talab qiladi. Nazorat faqat faoliyat yoki uning natijalarini baholaydi, diqqat esa ularni yaxshilaydi. Hamma nazorat e'tibor emas, balki barcha e'tibor nazoratdir.

E'tibor bering, nazorat o'lchov mezoni, namuna yordamida amalga oshiriladi, bu esa harakat natijalarini va uni takomillashtirishni taqqoslash imkonini beradi.

O'zboshimchalik bilan e'tibor - bu oldindan belgilangan reja, model bo'yicha amalga oshiriladigan nazorat shakli.

Ixtiyoriy diqqatning yangi usulini shakllantirish uchun biz asosiy faoliyat bilan bir qatorda shaxsga uning borishi va natijalarini tekshirish, tegishli rejani ishlab chiqish va amalga oshirish vazifasini berishimiz kerak.

Boshqarish funktsiyasini bajaradigan barcha ma'lum diqqat harakatlari (ixtiyoriy va ixtiyoriy) yangi aqliy harakatlarning shakllanishi natijasidir.Diqqat yo'naltirish va tadqiqot faoliyatining nuqtalaridan biridir. Bu inson psixikasida ma'lum bir davrda mavjud bo'lgan tasvir, fikr yoki boshqa hodisaning mazmuniga qaratilgan psixologik harakatdir.

O'z vazifasiga ko'ra, diqqat bu tarkibni nazorat qilishdir. Shaxsning har bir harakatida ko'rsatuvchi, bajaruvchi va nazorat qiluvchi qismlar mavjud: ikkinchisi - diqqat.

Diqqat boshqa harakatlardan farqli ravishda aniq, maxsus mahsulotga (natija) ega emas.

Diqqat mustaqil harakat sifatida harakat faqat aqliy emas, balki qisqartirilgan holda ham ajralib turadi. Hamma nazoratni e'tiborga olish kerak emas. Uning o'zi shu vaqtgacha rivojlangan e'tiborni talab qiladi. Nazorat faqat faoliyat yoki uning natijalarini baholaydi, diqqat esa ularni yaxshilaydi. Hamma nazorat e'tibor emas, balki barcha e'tibor nazoratdir.

E'tibor bering, nazorat o'lchov mezoni, namuna yordamida amalga oshiriladi, bu esa harakat natijalarini va uni takomillashtirishni taqqoslash imkonini beradi.

O'zboshimchalik bilan e'tibor - bu oldindan belgilangan reja, model bo'yicha amalga oshiriladigan nazorat shakli.Ixtiyoriy diqqatning yangi usulini shakllantirish uchun biz asosiy faoliyat bilan bir qatorda shaxsga uning borishi va natijalarini tekshirish, tegishli rejani ishlab chiqish va amalga oshirish vazifasini berishimiz kerak.

Boshqarish funktsiyasini bajaradigan barcha ma'lum diqqat harakatlari (ixtiyoriy va ixtiyoriy) yangi aqliy harakatlarning shakllanishi natijasidir.

R.M. Granovskaya "Amaliy psixologiya elementlari":

P. Ya. Galperin diqqatning markaziy mexanizmlari tushunchasini umumlashtirdi.

U diqqatning motor nazariyalarini birinchi guruhga birlashtirdi. Ularda diqqat ob'ektni idrok etishni yaxshilaydigan vosita moslashuvi natijasi sifatida qaraladi. e Bu nuqtai nazarning asosi shundaki, har bir idrok qandaydir harakat bilan bog'liq va bu harakatni takrorlash orqali shaxs idrokga qo'shimcha intensivlik beradi.

Ikkinchi guruhga e'tibor doirasining cheklanganligini ta'kidlaydigan nazariyalar kiradi, shuning uchun "kuchli" g'oyalar undan "kuchsiz" g'oyalarni siqib chiqaradi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, xuddi shunday tajriba xotirasi qo'shilgan tasvirlar qanchalik "kuchli" bo'ladi. Vakillikning kuchi, pirovardida, tashqi stimulyatsiya intensivligining qo'shilishi va o'tmishdagi tajribaning birlashma bilan birlashtirilgan qismining faolligi bilan belgilanadi. Bu erdan, xususan, taniqli pedagogik tavsiyalar kelib chiqadi: yangi materialni yaxshiroq o'zlashtirish, uni "mustahkamlash" uchun o'tgan tajribaning "o'xshash qismlari" dan yordam so'rash tavsiya etiladi.

Uchinchi guruh e'tiborni motivatsiya bilan bog'lovchi nazariyalardan iborat: diqqatni shaxsning manfaatlari bilan bog'liq bo'lgan narsa jalb qiladi; bu idrok ob'ektiga qo'shimcha intensivlik beradi va u bilan birga idrokning ravshanligi va aniqligi ortadi. Shunday qilib, ushbu aniq muammoni o'rganayotgan olim darhol kichik ko'rinadigan, ammo bu muammo bilan bog'liq bo'lgan tafsilotga e'tibor qaratadi, bu masalaga qiziqish bildirmaydigan boshqa odamni chetlab o'tadi.Asosiy funktsiyasi orientatsiya bo'lgan psixikaga nazar tashlab, Xalperin diqqat - bu moslashishning turli shakllarida muhim bo'lgan maxsus aqliy funktsiya, maxsus boshqaruvning rivojlanishi va o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan nazorat funktsiyasi degan xulosaga keldi. genezis jarayonida ichkilashtirilgan va avtomatlashtirilgan harakat. Inson e'tibori - bu ichki, minimallashtirilgan, rejalashtirilgan, avtomatlashtirilgan boshqaruv (lekin hamma nazorat e'tibor emas, diqqat esa doimo nazoratdir). Demak, barcha bosqichlarni bosib o'tib, shakllanadigan qandaydir jarayonning boshqaruvchi harakatini shakllantirish orqali diqqatni shakllantirish mumkin.

An'anaga ko'ra, psixologiya ikki guruh omillarga e'tiborning mavjudligini inkor etadi:

1. Diqqat hech qachon mustaqil jarayon sifatida harakat qilmaydi, faqat shu jarayonning bir tomoni sifatida,2. Diqqat mustaqil mahsulotga ega emas.Biroq P.Ya.Galperinning bu muammoga psixik harakatlarni o`rganish tomondan qarashi diqqat haqida predmet mazmuni ustidan tashqi nazoratdan shakllanadigan psixik nazorat funksiyasi sifatida gapirishga imkon beradi. Diqqat akti esa aqliy harakat shakllangandagina mavjud bo'ladi va o'zi ilgari rivojlangan diqqat shakllarini talab qiladigan kengaytirilgan ob'ektiv faoliyat mavjud emas.

Nazorat ish faoliyatini yaxshilashi mumkin, chunki u o'lchov, naqsh (dastlabki tasvir) yordamida amalga oshiriladi. Ushbu naqshdan foydalanish tanlanganlikni va diqqatning barcha faoliyatga ijobiy ta'sirini tushuntiradi. Shunday qilib, oldindan tuzilgan mezonlar va ularni qo'llash usullaridan foydalangan holda, oldindan tuzilgan reja asosida amalga oshiriladigan harakatni tizimli nazorat qilishdan iborat ixtiyoriy diqqat masalasini hal qilish mumkin. Bu harakat kelib chiqishiga ko‘ra ijtimoiy bo‘lib, nutqning o‘z organilishida ishtirok etishini nazarda tutadi va shu ma’noda u predmet xususiyatlaridan va sub’ektning o‘tkinchi holatlaridan ozod (ixtiyoriy)dir. Ixtiyorsiz diqqat ham nazoratdir, lekin rejalashtirilgan emas, balki ob'ekt mantig'iga amal qiladi.

Shunday qilib, P. Ya.Galperin kontseptsiyasining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:

1. Diqqat orientatsiya va tadqiqot faoliyatining nuqtalaridan biridir. Bu inson ruhiyatida ma'lum bir vaqtda mavjud bo'lgan tasvir, fikr, boshqa hodisaning mazmuniga qaratilgan psixologik harakatdir.

2. Diqqat o'z vazifasiga ko'ra bu tarkibni nazorat qilishdir. Har bir inson harakati indikativ, ishlash va nazorat qilish qismiga ega. Aynan shu ikkinchisi e'tibor tomonidan taqdim etiladi.

3. Boshqarish faoliyati yoki diqqat muayyan mahsulot ishlab chiqaruvchi boshqa harakatlardan farqli ravishda alohida, maxsus natijaga ega emas.

4. Diqqat mustaqil, konkret harakat sifatidagi harakat faqat aqliy emas, balki qisqartirilgan holda ham ajratiladi. Hamma nazoratni e'tiborga olish kerak emas. Nazorat faqat harakatni baholaydi, e'tibor esa uni yaxshilashga yordam beradi.

5. Diqqatda nazorat mezon, ^ davr, namuna yordamida amalga oshiriladi, bu esa harakat natijalarini va uni takomillashtirishni solishtirish imkonini beradi.

6. Ixtiyoriy diqqat - bu tizimli ravishda amalga oshiriladigan diqqat, ya'ni oldindan belgilangan reja, namuna bo'yicha amalga oshiriladigan nazorat shakli.

7. Ixtiyoriy diqqatning yangi usulini shakllantirish uchun biz asosiy faoliyat bilan bir qatorda shaxsga uning borishi va natijalarini tekshirish, tegishli reja ishlab chiqish va amalga oshirish vazifasini taklif qilishimiz kerak.

8. Ixtiyoriy va ixtiyorsiz nazorat funktsiyasini bajaradigan barcha ma'lum diqqat harakatlari yangi aqliy harakatlarning shakllanishi natijasidir.