G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Javob:

2. 
   DNK fragmentining bitta zanjiri - TTAGGS SG SAT TSGT, ikkinchi zanjirida - AAT SSGG SGTAAGSA nukleotidlar
   
3. 
   Nukleotidlar soni: A - 7, T - 7, G - 8, S - 8.
   

12. 
    Buqa timusidan ajralgan giston bo‘lagining zanjiridagi aminokislotalar ketma-ketligi Ala-Arg-Tre-Liz-.
    

Bunga komplementar i-RNK va DNK qo‘sh zanjiridagi nukleotidlar ketma-ketligini toping?
Yechilishi:
Genetik kod jadvaliga asoslanib, giston bo‘lagidagi amino­kislotalar sinteziga javobgar tripletlar izchilligi GSS-SGS-ASS- AAG. Bu uchastkaga mos keladigan DNK molekulasidagi tripletlar ketma-ketligini komplementarlik bo‘yicha topamiz.
Javob: i - RNK: GSS - SGS - ASS- AAG

1. 
   zanjir DNK: SGG - GSG -TGG- TTS
   
2. 
   zanjir DNK: GSS- SGS - ASS -AAG
   

13. 
    Shakllanmagan i-RNK (pro-RNK) uzunligi 102000 nm, ekzonlar jami nukleotidlaming 45 % izini tashkil etadi. Shundan kelib chiqqan holda shakllangan i-RNK ni uzunligini, undagi nukleotidlar va aminokislotlar sonini toping.
    

Javob: 1) 165000 nukleotid; 2) 55000 aminokislota

14. 
    O‘roqsimon anemiya bilan kasallangan odam gemoglobini- dagi glutamin kislota valin bilan almashgan. Sog‘lom odam DNKsi bilan kasal odam DNKsi bir- biridan nimasi bilan farq qiladi?
    

Yechilishi.
Glutamin kislota va valinni kodlaydigan i-RNK tripletini topamiz va u asosida DNK nukleotidlar tarkibini topamiz:

BIOLOGIYADAN MASALALAR VA MASHQLAR YECHISH 2
Biologiyadan foydalaniladigan masala va mashqlarning turlari 11
II-usul. 7
Biologiyani o‘qitishda foydalaniladigan masala va mashqlar mazmuni Botanika fanidan masala va masbqlar 11
Biologik masalalarning majburiy minumi 13
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar 19
0‘simliklar sistematikasi bo‘yicha masala va mashqlar 28
Testlar 34
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar 39
Testlar 41
Zoologiyadan masalalar yechish metodikasi 49
Testlar 69
Tayanch harakatlanish sistemasiga oid masala va mashqlar 94
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar 94
Testlar 97
Jismoniy mashqlar bajarish vaqtida qondagi o‘zgarishlarga oid masalalar yechish 105
Qon aylanish organlari. Asosiy fiziologik ko‘rsatkich!ar va formulalar 113
Masalalar yechish metodikasi 114
Mustaqil yechish uchun masala va mashqlar 115
Arterial bosimga oid masalalar yechish metodikasi 118
Mustaqil yechish uchun masalalar 119
Mustaqil yechish uchun masalalar 128
Ovqatlanish energetikasi bo‘yicha masala va mashqlar yechish metodikasi 130
Mustaqil yechish uchun masalalar 133
Termorugulyatsiya bo‘yicha masala va mashqlar yechish metodikasi 136
Mustaqil yechish uchun masalalar 136
Nerv sistemasi bo‘yicha masala va mashqlar 137
-Too^- =^7850rt , . 141
^ш№со=^Г ^{= 0}'^9% 141
Gi 168
= 278 ta 192
1. 1(A) = I(T) 2- 1(G) = I(S) 194
g = 0,8 236
S = X 255
s = -^M 260
BIOLOGIYADAN MASALALAR VA MASHQLAR YECHISH 261

15. 
    DNK molekulasini ma’lum bir uchastkasi GATGAATAGT GSTS dan iborat. 6-nukleotid A adeninni sitozinga o‘zgarishidan hosil bo‘lgan kamida uchta jarayonni ta’riflang.
    

Yechilishi va iavobi:

1. 
   gen mutatsiyasi amalga oshadi - ikkinchi aminokislotani kodoni o‘zgaradi.
   
2. 
   oqsilda bir aminokislota o‘miga ikkinchisi kelishi mumkin, natijada birlamchi struktura o‘zgaradi.
   
3. 
   oqsilning qolgan barcha strukturasi o‘zgarishi mumkin, natijada organizmda yangi belgi namoyon bo‘ladi.
   

16. 
    DNK molekulasidan bitta tripletni tushib qolishimi yoki hitta nukleotidni tushib qolishi oqsil strukturasiga kuchli ta sir ko‘rsatadi. Nima uchun?
    

Yechilishi. Misol uchun DNKning biror bir peptid sinteziga javobgar qaysidir uchastkasini olamiz va uning tuzilishini tahlil qilamiz.

1. 
   DNK ning normal tuzilishida zanjir tuzilishi quyidagicha:
   

DNK zanjir: AGG- TGG- STS-STG -G...
i-RNKzanjir:USS-ASS-GAG-GAS-S...
Peptid: Ser -Tre-Glu-Asp-

2. 
   DNKdan bitta nukleotid tushib qolsa, mis°l uchun lkkinclii tripletdagi birinchi nukleotid (T).
   

DNK: -AGG-GGS-TSS-TGG ...
i-RNK: -USS-SSG-AGG-ASS...
Peptid: - Ser - Pro - Arg - Tre -
v) agar ikkinchi triplet DNK molekulasida¹¹ tushib qolsa (- TGG-).
DNK: -AGG - STS - STG - G ...
i-RNK: -USS - GAG - GAS - S ...
Peptid: - Ser - Glu - Asp -
Javob: Shunday qilib DNK molekulasid^n bitta nukleotid tushib qolsa to‘liq aminokislota tarkibi o‘zgaf^adi- Bitta tripletni tushib qolishi faqat bitta aminokislotani yo‘qolishiga sabab bo ladi. Qolgan aminokislotalar ketma-ketligi saqlanadi.

17. 
    Translyatsiya jarayonida 30 ta t-RNK ishtirok etgan. Bu oqsil molekulasini kodlashda ishtirok etgan triple¹^ ^va nukleotidlar, aminokislotalar tarkibi va sonini aniqlang.
    

Yechilishi:

1. 
   Yuqorida aytilgandan kelib chiqqan holda bitta aminokis­lotani bitta t-RNK tashib berishi ma’lum. Bund#ⁿ ко rinib turibdiki 30 ta t-RNK bo‘lgandan so‘ng aminokislotalar h#^m 30 ta bo ladi.
   
2. 
   Har bir aminokislota bitta triplet bilan kodlanadi 30 ta aminokislota albatta 30 ta triplet bilan kodlanadi -
   
3. 
   30 • 3 = 90 nukleotid.
   

Javob: Oqsil 30 ta aminokislotadan iborat, um sintezlaydigan gen 30 ta triplet yoki 90 nukleotiddan iborat.

18. 
    Oksitotsin gormoni oqsil tabiatga ega. Uning molekulasini translyatsiyasida 9 molekula t-RNK ishtirok etgan. Bu oqsilni kodlaydigan nukleotidlar, tripletlar va oqsil tarkibiga kiradigan aminokislotalar sonini toping. Javobingizni izohlang.
    

Yechilishi:

1. 
   Bitta t-RNK bitta aminokislotani tashiydi, shuningdek 9 ta t-RNK.
   
2. 
   DNKdagi tripletlar soni 9 taga teng, bitta triplet bitta amino­kislotani kodlaydi.
   
3. 
   Nukleotidlar soni - 27, (9 • 3).
   

Javob: 9 ta t-RNK; bitta triplet bitta aminokislotani kodlaydi; nukleotid soni - 27

19. 
    Agar insulin 51 ta aminokislotadan iborat bo‘lib, DNK zanjiridagi nukleotidlar 0,34 nm ni egalagan. Insulinning birlamchi strukturasi kodlagan DNK uchastkasini uzunligini toping. Bu aminokislotalami oqsil sintezlanadigan joyga tashish uchun nechta t- RNK kerak.
    

Yechilishi:

1. 
   Bitta aminokislotani kodlash uchun 3 ta nukleotid zarur. 51 aminokislotani kodlash uchun 153 ta nukleotid kerak.
   

2.153 ta nukleotiddan iborat DNK qismi 52 nm ga teng (0,34 • 153);

3. 
   Oqsil sintezida 51 molekula t-RNK ishtirok etgan.
   

20. 
    i-RNK 120 ta nukleotiddan iborat. Bu i-RNK sintezlaydigan oqsil tarkibiga kiradigan aminokislotalar, uni kodlaydigan gen tarkibidagi tripletlar va t-RNKlar sonini toping. Olingan natijalami tushuntiring.
    

Yechilishi:

1. 
   Aminokislotalami tripletlar kodlaydi, oqsil tarkibida
   

120 : 3 = 40 aminokislota bor;

2. 
   Bitta t-RNK bitta aminokislotani tashiganligi sababli, translyatsiya uchun 40 ta t-RNK kerak bo‘lgan.
   

1. 
   RNK sintezlangan oqsil uchun matritsa vazifasini o‘tagan shuning uchun gen tarkibida 120 : 3 = 40 triplet bor.
   

Javob: 40 aminokislota, 40 ta t-RNK, 40 triplet

21. 
    Polipeptid zanjiri 20 ta aminokislotadan tashkil topgan. Bu polipeptidni sintezlaydigan gendagi nukleotidlar, i-RNKdagi kodon- lar va bu aminokislotalarga mos keladigan va oqsil biosin-tezida ishtirok etadigan t-RNK lar sonini toping (bitta t-RNK bitta aminokislotani ribosomaga tashib berishini hisobga oling).
    

Yechilishi:

50. 
    Genetik kod tripletlardan iborat, shuning uchun polipeptid zanjirini kodlagan DNK uchaskasidagi genda 20 aminokislota mavjud.
    

20. 
    • 3 = 60 nukleotid
    

1. 
   RNK ning axborot saqlagan qismi 20 ta kodondan tashkil topgan.
   

3. 
   Ushbu polipeptid zanjirini sintezi uchun 20 ta t-RNK zarur.
   

Javob: 60 nukleotid, 20 ta kodondan, 20 ta t-RNK zarur

22. 
    900 ta aminokislotadan iborat oqsil sintezida ishtirok etadi­gan i-RNK va t-RNK lar sonini toping. i-RNK dagi nechta nukleotid bu oqsilning birlamchi strukturasiga javobgar.
    

Yechilishi:

1. 
   Biosintez jarayonida bitta oqsil sintezida bitta i-RNK ishtirok etadi.
   
2. 
   Bitta aminokislota molekulasini bitta t-RNK ribosomaga olib keladi. 900 ta aminokislotani 900 ta molekula t-RNK tashib beradi;
   

2. 
   .Har bir aminokislotaga mos triplet mavjud bitta triplet - uchta nukleotid, 900 ta aminokislota 2700 nukleotid demakdir.
   

Javob: bitta oqsil sintezida bitta i-RNK, 900 ta aminokislotani 900 ta molekula t-RNK, 900 ta aminokislota 2700 nukleotid zarur

23. 
    Oqsil 100 ta aminokislotadan tashkil topgan bo‘lsa. Bu oqsilni sintezlaygan gen uchastkasini molekulyar massasi oqsilning molekulyar massasidan qancha og‘ir, agar aminokislotani o‘rtacha molekulyar massasi 100 ga, nukleotid molekulyar massasi esa 345 ga teng bo‘Isa. Javobingizni izohlang.
    

Yechilishi:

50. 
    Genetik kod tripletdan iborat, shuning uchun 100 ta aminokis­lotadan iborat oqsilni 300 ta nukleotid kodlaydi.