G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

9.9-rasm.Nivelirni o`qlarini joylashishi 

---

144 
Qarash trubasining vizir o’qi adilakning o’qiga parallel emasligi natijasida 
ro’y beradigan xatoni kamaytirish uchun nivelirlashda asbob nuqtalarning qoq 
o’rtasiga o’rnatilishi kerak.
2. Silindrik adilakning o’qi asbob aylanish o’qiga perpendikulyar bo’lishi 
lozim. Bu shartni tekshirish uchun avvalo adilakning ko’tarish vintlariga parallel 
holda qo’yiladi. So’ngra vintlar qarama-qarshi tomonga buralib, adilak pufakchasi 
naycha o’rtasiga keltiriladi. Keyin truba uchinchi ko’tarish vinti ustiga to’g’rilanib, 
adilak pufakchasi yana naycha o’rtasiga keltiriladi. So’ngra truba 180
o
aylantiriladi. 
Shunda pufakcha naycha o’rtasida qolsa, shart bajarilgan bo’ladi, pufakcha naycha 
ustidan chetga og’ishsa, avvalo , adilakning sozlash vintlari yordamida, keyin esa 
ko’rtarish vintlari yordamida o’rtaga keltiriladi.
3. Doiraviy adilak o’qi asbob aylanish o’qiga parallel bo’lishi lozim. Bu 
shartni tekshirib ko’rish uchun dastlab tekshirilgan silindrik adilak yordamida 
nivelirning aylanish o’qi vertikal holatga keltiriladi. Agar taglikdagi doiraviy adilak 
pufakchasi doira markazida bo’lsa, shart bajarilgan hisoblanadi, aks holda uning 
sozlash vintlari yordamida nol punktga keltiriladi.
4. Iplar to’rining gorizontali asbob aylanish o’qiga perpendikulyar bo’lishi 
lozim. Buning uchun nivelir ish holatiga keltirilib, uning qarash trubasi biror nuqta 
yoki reykaga vizirlanadi. So’ngra truba mikrometr vinti yordamida ravon 
aylantiriladi. Shunda iplar to’rining gorizontal chizig’i belgilangan nuqtani to’ssa, 
shart bajarilgan bo’ladi, nuqtani to’smasa iplar to’ri sozlash vintlari yordamida 
to’g’rilanishi lozim.
5. Trubani buyumga vizirlaganda 
vizir o’qining holati o’zgarmasligi lozim. 
Bu shartni tekshirib ko’rish uchun 
nishabligi uncha katta bo’lmagan joyda 
belgilangan C nuqtadan boshlab radiusi 
taxminan 50 m keladigan yarim doira 
chiziladi (9.10-rasm). AB diametrning 
davomida joylashgan a nuqtadan 10 m masofada biror nuqta belgilanadi. So’ngra