G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Kartada egri chiziqlarni o’lchash.
Topografik kartalarda egri chiziqlar bir 
necha usulda o’lchaniladi; usullar talab etilgan aniqlikka qarab tanlanadi.Kartadagi 
o’lchanilishi kerak bo’lgan chiziq egri-bugri ko’rinishda bo’lsa, kichik-kichik to’g’ri 
chiziqlarga bo’linib, har bir bo’lak sirkul bilan alohida o’lchanadi.O’lchangan 
chiziqning joydagi uzunligi talab etilgan aniqlikka qarab chiziqli yoki ko’ndalang 
masshtabdan foydalanib topiladi. Chiziq juda egri-bugri bo’lsa, o’lchash sirkuli 
ignalarining oralig’I biron bo’lakka (masalan, 2,3,4,5 mm ga) to’g’irlanadi. Songra 
sirkul chiziq bo’ylab boshidan oxirigacha yurgizib chiqiladi (12.5-rasm). 
O’lchangan barcha kichik bo’laklarning qiymatlari qo’shilsa chiziqning kartadagi 
 
12.5-rasm.Chiziqni uzunligini masshtabda aniqlash 

---

202 
umumiy uzunligi kelib chiqadi.Egri chiziq uzunligini 
kurvimetr 
bilan ham o’lchash mumkin(12.6-rasm). Buning 
uchun kurvimetr vertical holatda ushlanib, g’ildiragi chiziq 
ustidan yurgizib chiqiladi va shkalasidagi sanoq olinadi. 
Masalan, kurvimetr ni chiziq ustidan yurgizishdan oldin uning 
shkalasi 35mm ni ko’rsatgan bo’lsa, chiziq ustidan 
yurgizilgandan keyin olingan qiymat 89 mm bo’lsa, egri 
chiziq uzunligini topish uchun 89 sonidan 35 soni olib 
tashlanadi, qolgan 54 soni o’lchangan chiziqning uzunligi 
bo’ladi. Agar kartaning masshtabi 1:10000 bo’lsa bu 
chiziqning joydagi uzunligi 540 mga, agar karta masshtabi 
1:25000 bo’lsa uzunlik 1350m ga teng bo’ladi. Kartadagi egri chiziqlarni kurvimetr 
yordamida o’lchash ancha qulay,lekin bunda o’lchash aniqligi analitik usuldagiga 
nisbatankamdir.
 
12.5. Topografik kartada yuza o’lchash 
Topografik karta va planda yuzalar analitik, geometric va mexanik usullarda 
o’lchanadi.