G qarshiboyeva, J. Majidov, A. Sharafitdinov

4. 3. Ota-onalik ustanovkalari va tarbiya shakllari 
Oila, undagi shaxslararo munosabatlar, er-xotin va ota-ona 
hamda bolalar munosabatlari kо‘plab tadqiqotlarning obyekti va 
predmeti bо‘lgan. Bu borada O‘zbekiston olimlarining ishlari ham 
diqqatga molik. Lekin bu haqda mahalliy matbuotda, Respublika 
“Oila” ilmiy-amaliy markazi tomonidan chop etilgan qator risola va 
qо‘llanmalarda batafsil bayon etilganligi sababli, bu borada jahon 
adabiyotida keltirilgan ilmiy izlanishlarning qonuniyatlarini bayon 
etishga qaror qildik.
Xususan, 
ota-onalik 
ustanovkalari 
va 
ularning 
farzand 
tarbiyalash uslublari muammosi rossiyalik qator izlanuvchilarning 
asarlarida qayd etilgan (
A. YE. Lichko, 
1979; 
A. A. Bodalev, A. A. 
Stolin, 
1989; 
E. G. Eydemiller, V. V. Yustitskiy, 
1999). Ota-onalikning 
eng muhim sifatlariga avvalo – 
proteksiya 
yoki farzandlarini 
tarbiyalash uchun sarflanadigan kuch, vaqt va e’tiborning mezoni, 
bolaning turli ehtiyojlarini qondirish darajasi, intizomga chaqirish 
bilan bog‘liq talablar darajasi, ta’qiqlovlar yoki bolaning xulqini 
jilovlash uchun ishlatiladigan sanksiyalar tizimi kiradi.
 
3. 1-jadval 
Ota-onalik xulq-atvoriga kо‘ra oilada bola tarbiyasining uslublari 
Tarbiya uslubi 
Protek
siya 
Ehtiyojlarni 
qondirish 
Talabchanlik Ta’qiqlash Sanksiya 
Haddan ziyod 
g‘amxо‘rlik 
kо‘rsatish 
Giperproteksiya 
+ 
+ 
- 
- 
- 
G‘amxо‘rlikdan 
ustun keluvchi 
giperproteksiya 
+ 
± 
± 
+ 
+ 
Ortiqcha 
axloqiy 
mas’uliyat 
+ 
- 
+ 
± 
± 
Emotsional 
raddiya 
- 
- 
± 
± 
± 
O‘ta 
qattiqqо‘llik 
- 
- 
± 
± 
+ 
Gipoproteksiya 
- 
- 
- 
- 
± 

---

77 
Ushbu mezonlar asosida turli oilalarda ota-onalarning о‘z 
farzandlarini tarbiyalash uslublarini farqlash mumkin. (3. 1-jadval).