G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

Qiyosiy  pedagogika  rivojlanishining  beshinchi  bosqichi  –  integratsion 
bosqich  (XX  asrning  80-yillaridan  hozirgi  kungacha).  ―Integratsiya‖  turli 
qismlar,  bo‘laklarning  bir  tizimga  birlashish,  uyg‘unlashish  jarayonidir.  Agar 
ushbu  tushunchani  madaniyatlararo  aloqalarga  tatbiq  etsak,  turli  milliy 
madaniyatlarning  umuminsoniy  madaniyat  atrofida  birlashish  jarayonidir  desak 
bo‘ladi.  
Integratsion  bosqichning  o‘ziga  xosligi  globallashuv  va  uning  zamonaviy 
ta‘lim  rivojlanishiga  ta‘siri  bilan  xarakterlanadi.  Globallashuv  –  bu  avvalo  hayot 
sur‘atlarining  beqiyos  darajada  tezlashuvi  demakdir.  Bugungi  kunda  zamonaviy 
axborot  maydonidagi  harakatlar  shu  qadar  tig‘iz,  shu  qadar  tezkorki,  endi 
ilgarigidek:  ha,  bu  voqea  bizdan  juda  olisda  yuz  beribdi, uning bizga aloqasi yo‘q, 
-deb  beparvo  qarab  bo‘lmaydi.  Ana  shunday  kayfiyatga  berilgan  xalq  yoki  millat 
taraqqiyotdan  yuz  yillar  orqada  qolib  ketishi  hech  gap  emas.  Bugungi  zamonda 
mafkura  poligonlari  yadro  poligonlaridan  ham  ko‘proq  kuchga  ega.  Masalaning 
kishini  doimo  ogoh  bo‘lishga  undovchi  tomoni  shundaki,  agar  harbiy,  iqtisodiy, 
siyosiy  tazyiq  bo‘lsa,  buni  sezish,  ko‘rish,  oldini  olish  mumkin, ammo mafkuraviy 
tayziqni,  uning  ta‘siri  va  oqibatlarini  tezda  ilg‘ab  etish  nihoyatda  qiyin.  
Globallashuv  jarayonining  tezlashish  omillaridan  biri  internetdir.  Ta‘lim  sohasida 
samarali  faoliyat  olib  borish,  raqobatbardosh kadrlarni voyaga etkazish, zamonaviy 
texnika  jihozlarini  amalda  qo`llay  olish  uchun  turli  rivojlangan  davlatlar  ta‘lim 
sohasidagi  yangiliklardan  doimo  xabardor  bo‘lib,  shunindek,  axborotlarni  qisqa 
muddatda almashish  borasida internetning  ahamiyati  beqiyosdir.     
Hozirgi  ommaviy  globallashuv  sharoitida  nafaqat  ta‘limni,  balki  madaniyat, 
kinomatografiya,  musiqa,  san‘at  kabi  inson  ma‘naviyatini  shakllantirish  hamda 
rivojlantirishga  yordam  beradigan  sohalarni  milliy  mentalitetni  saqlagan  holda 
qiyosiy  tahlil  etish  har  tomonlama  rivojlangan  yoshlarni  voyaga  etkazish 
imkoniyatini  beradi.  Buni  G‘arb  va  Sharq  hududlaridagi  hozirgi  kunda  rivojlangan 
ikki  davlat – Germaniya  va Yaponiya misolida  yaqqol ko‘rishimiz  mumkin.   
Nemis  xalqinnng  o‘ziga  xos  qadriyatlari  va  o‘zigagina  xos  dunyoni  anglash 
tajribasi  –  insoniyatning  mushtarak  manfaatlarini  mujassamlashtira  olganligi  va  bu 

---

 
29 
tajribalarni  millat  taraqqiyotining  asosiga  qo‘ya  olganligi  sababli  XIX  asrning 
birinchi  yarmida  qoloq  mamlakatdan,  asr  oxirida  Evropa  taraqqiyotining 
avangardiga  aylangan  edi.  Nemis  xalqiga  xos  yana  bir  fazilat  o‘z  faoliyatlarini 
maqsadga  muvofiqligi  tomon  yo‘naltira  olish  va  o‘ta  mehnatkashlik  hisobidan 
bunday yuksak taraqqiyotga erisha olgan  edi. 
Yaponiya  XIX  asrning  so‘nggi  choragida dunyoviy taraqqiyot yo‘liga kirgan 
bo‘lsa  ham,  lekin  ularning  davlat  mafkurasida  sharqona  mustabidchilikka  xos 
elementlar  kuchli  tarzda  saqlanib  qolgan  edi,  bularni  biz  sintoizmni  umumyapon 
millatining  manfaatlarini  ifoda  etuvchi  yagona  mafkuraga  aylantirilganligi  va 
imperator  shaxsini  ilohiylashtirilishi  natijasida  o‘ta  markazlashgan  hokimiyat 
tizimining  shakllanishida  ko‘ramiz  va  bu  Yaponiyaning  XX  asr  o‘rtalarigacha 
dunyoviy, demokratik  davlat bo‘lib shakllanishiga  xalal  beradi. 
Yaponiyaning  dunyo  taraqqiyotidagi  xozirgi  mavqeiga  ega  bo‘lishi  uchun 
zarur  eng  muhim  omil  ularning  milliy  ruhida,  milliy  an‘anasida  o‘z  aksini 
topganligidadir. 
Milliy  ong  va  tafakkurning  kanday  mazmunda  ekanligiga  va  uning  dunyoviy 
taraqqiyotiga  mos  kelishi  darajasiga  qarab  millatning  shu  bugungi  xolatini  aniqlash 
mumkin. 
Demak,  millatga  xos  belgilar,  an‘analar,  urf-odat va marosimlar qay darajada 
dunyoviy  taraqqiyot  mezonlariga  mos  kelishi  yoki  kelmasligi  saralab  olinadi  va 
millat  taraqqiyotining  asosiga  quyiladi.  Shuning  uchun  ham  har  qanday  millatga 
xos  bulgan  an‘ana,  urf-odatlar  muqarrar  tarzda  milliy  meros  tushunchasi  ostiga 
kiradi.  Lekin  ana  shu  milliy  merosning  millatning  keyingi  dunyoviy  taraqqiyotiga 
xizmat  qila  oladigan  qismi milliy   qadriyatlar  sifatida e‘zozlanishi  zarur. 
O‘zbek  xalqi  xam  Germaniya  va  Yaponiya  tajribalarini  umumlashtirib  olgan 
holda  dunyoviy  taraqqiyot  asoslarini  yaratishdek  buyuk  maqsadni  o‘z  oldiga 
qo‘yar ekan, butun odamlar bir tanu bir jon bo‘lib ishlashi,  harakat  qilishi  zarur. 
Ko‘rinib  turibdiki,  ta‘limni  isloh  qilish  va  rivojlantirish  asosidagi  milliy 
istiqlol  g‘oyasi  biqiq  hodisa  emas,  balki  ajdodlarimiz  va  insoniyat  erishgan  eng 
namunali  yutuqlardan  oziq oladigan  hayotbaxsh hodisadir. 
  Maktab  va  pedagogik  muammolarni  mamlakatimizda,  shuningdek,  butun 
dunyoda  ro‘y  berayotgan  voqealardan  ajratgan  holda  muhokama  qilib  bo‘lmaydi. 
Evropa  va  Sharq,  Yaqin  va  O`rta  Sharqning  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tishi,  amalga 
oshirilayotgan  demokratik  o  ‗zgarishlar,  yangi  siyosiy  fikrlashning  vujudga  kelishi, 
davlatlarda  ichki  va  tashqi  ziddiyatlarni  muzokara  va  bitimlar  yo‘li  bilan  bartaraf 
etishga  intilish,  sayyoramizda  ijtimoiy  moddiy  madaniyatning  rivojlanishi  yangi 
bosqichga  kirganini  ko‘rsatmoqda.  Insoniyatning  ijtimoiy  va  tabiiy  muhitdagi 
yashash  muvozanati  beqarorligi,  uning  tabiatga  tushadigan  og`irligi  nihoyat 
darajada  kengayotgani  va  tabiatga  munosabat  shunday  davom  etsa  butun  yer 
biosferasida halokatli  o`zgarishlar  sodir bo ‗lishini anglatmoqda. 
Mana  shu  umumlashtiruvchi  ijtimoiy  tadqiqotlar  orqali  tabiat  va  jamiyatining 
o‘zaro bog`liqligini,  mufassal o ‗rganish  zarur. 
Hozirgi  kunda  qator  xalqaro  muammolarning  yechimini  topish  uchun  maktab 
va  pedagogika  fani  yangicha  yondashishi,  butun  dunyoda  inson  huquqlarining 
yuksak  darajada  ustunligini  tan  olishi,  xalqlarning  intelektual    boyliklari  jahon 

---

 
30 
ijtimoiy  fan  texnika  taraqqiyotining  qudratli  omili  bo‘lishi,  ta‘limga  innovatsion 
yondashuv  rivojlanishi  lozim.  Jamiyat  yangilanishining  hozirgi  bosqichida  maktab 
ta`limini  demokratlashtirish,  insonparvarlashtirish  va  tabaqalashtirish  sohasida 
qator islohotlar amalga  oshirilmoqda. 
Maktabni  qayta  qurish  prinsiplarini  amalga  oshirish  har  doim  istalgan  natijani 
bermaydi,  ba‘zan  o‘ziga  xos  ziddiyatlarni  keltirib  chiqaradi.  Demokratlashtirish 
o‘rniga  o‘zboshimchalik,  intizomning  bo‘shashib  ketishi,  ta‘lim  sifatining  pasayib 
ketishi,  tabaqalanish  o‘rniga  tor  yo‘nalishdagi  mashqlarga  alohida  e‘tibor  berish, 
ayrim  fanlarni  afzal  ko`rish  va  boshqa  fanlarni  pisand  qilmaslik  hollari  kuzatilishi 
mumkin.  Natijada  o‘qitish  va  tarbiyalash  ishlarida  tartibsizliklar  sodir  bo‘lishi, 
umumiy  ta`lim  saviyasining  pasayishi yuzaga  kelishi  mumkin. 
Amaliyotdan  ma‘lumki,  ta‘limning  dolzarb  muammolarini  hal  qilish  uchun 
xalqimizning  madaniy  me‘rosini  o‘rganish,  chet  el  tajribalarini  o‘zlashtirish  talab 
etiladi.  Shuning  uchun  oliy  o‘quv  yurtida  pedagogika  fanining  strategik 
yo‘nalishlari:  ta‘lim-tarbiyada  pedagogik  merosni  o‘rganish  va  uni  hozirgi 
bosqichdagi  ta‘lim  bilan  taqqoslash;  o‘qituvchilarning  amaliy  tayyorgarlik 
saviyasini  oshirish;  qobiliyatli,  iste‘dodli  o‘qituvchilarni  aniqlash;  umumiy 
yo‘nalishlar  va  kasb-hunar  ta‘limini  innovatsion  texnologiyalar  bilan  boyitish 
zarur.  Ta`lim  tizimimiz  va  boshqa  milliy  ta‘lim  tizimlari  shakllanish  tarixi 
baynalminallikdir.  Bu  baynalminallik  faqat  pedagogik  hamkorlikka  emas,  balki 
o‘xshash  jarayonlarga  iqtisodiy,  ijtimoiy  voqealarga,  yangi  axborot  texnologiyasi 
va ta`limning  qudratli  infrastrukturasiga  bog ‗liqdir. 
Hozirgi  pedagogika  fani  hamda  ta‘lim  muassasalari  oldida  o‗rganish, 
taqqoslash,  xulosalash  zarur  bo‘lgan  qator  muammolar  turibdi.  Ularni  hal  qilish, 
samaradorligini  oshirish va xalq ta‘limi  tizimiga  joriy  qilish  muhimdir: 
1.  Ta  ‗lim  tizimi  rivojlanishini  rag‘batlantiradigan  qonunlar  qanday  bo‘lishi 
kerak? 
2.    Ta  lim  va  tarbiya  vositalarining  samaradorligini  oshirish  uchun  nima  qilish 
zarur? 
3.  Kelajakni  ta‘minlash  va  erishilgan  yutuqlarni  yo`qotmaslik  uchun  ta‘lim 
mazmuni  qanday bo‗lishi kerak? 
4. Yetarli  darajada yuqori saviyali  ilmiy  bilim  berish uchun nima  qilish  kerak?   
5.  O‗qitish  jarayoniga  innovatsiyani  joriy  etish,  turli  xalqlarning  madaniyatini 
o`rganish, ta‘limda  ulkan  amaliy  tajribalarni  umumlashtirish  zarur.   
Zamonaviy 
ta‘lim 
mazmunini 
yoritish, 
jahon 
ta‘lim 
tizimiga 
integratsiyalash,  ta‘lim  sohasidagi  innovasiyalar  va  yangiliklarni  qo‘llagan  holda 
jamiyatning  rivojlanishini  ta‘minlaydigan  yoshlarni  voyaga  etkazish  va  tarbiyalash 
borasida  mustaqillik  yillarida  bir  qator  o‘zbek  olimlari  faoliyat  olib  borishdi.  Bular 
qatoriga:  M.Ochilov,  K.Hoshimov,  A.Munavvarov,  R.Mavlonova,  S.Nishonova, 
O.Musulmonova,  K.Zaripov,  O.Roziqov,  X.Ibragimov,  TERDU  rektori?    va 
hokazolarni  kiritish  mumkin.