G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

VIII BOB. AFRIKA  MAMLAKATLARI TA'LIM TIZIMI MAZMUNI 
 
8.1.Janubiy Afrika  Respublikasi ta'lim tizimi 
 
         Hozirgi  JAR  hududiga  yevropaliklar  kelgunga  qadar  (17-asr  o'rtalarigacha) 
afrikalik  yoshlarga  ta'lim  berish  an'anaviy  afrikacha  yo'ldan  borgan:  yosh  avlodga 
turmush  ko'nikmalari  va  hayot  falsafasini  o'rgatar  edi.  Yevropalikalarning 
dastlabki  manzilgohlari  barpo  etilgach,  ularning  farzandlari  cherkov  ruhoniysida 
diniy  kitob  o'qishni  o'rganardi.  Xristian  dini  targ'ibotchilari  (missionerlar)  18-asr 
oxiri-19  asr  boshlarida  dastlabki  maktablarni  ochishdi.  Inglizlar  avval  boshdanoq  
bu  maktablarda  yevropaliklar  va  mahalliy  millat  bolalarining  alohida-alohida 
o'qishini  joriy  etdilar.  1995-1996  yil  o'quv  yilida  maorif  ehtiyojlari  uchun  8,9  mln. 
AQSH  dollari  miqdoridagi  mablag'  ya'ni  davlad  byudjetining  21,2  %  sarflandi. 
Jami,  o'quvchilar  9,3  mln.  kishiga  yetdi.  Boshlang'ich  maktab  o'qituvchilari 
kollejlarga,  o'rta  maktab  o'qituvchilari  17  universitet  va  3  politexnika  institutida 
tayyorlanadi.  Hozirgi  kunda  JARda  minglab  boshlang'ich  maktab  va  kollejlar,  17 
universitet  va 3 politexnika  instituti  ishlab  turibdi. 
              Yirik  universitetlari:  Pretoriya  universiteti,  Vitvatersrand  universiteti, 
Stellenbosh universiteti,  Keyptaun universiteti.   
        Yirik  kutubxonalari:  Blumfonteyndagi  ommaviy  kutubxona  (1875  yilda 
tashkil  topgan),  Keyptaundagi  shahar  kutubxonasi  (1952),  Parlament  kutubxonasi 
(1857),  Janubiy  Afrika  ommaviy  kutubxonasi  (1818),  Keyptaun  universiteti 
kutubxonasi (1829).  
       Asosiy  muzeylari:  Blumfonteyndagi  milliy  muzey,  Janubiy  Afrika  tabiat    tarixi 
muzeyi,  Janubiy  Afrika  madaniyat  tarixi  muzeyi,  Keyptaundagi  Milliy  galereya. 
 
                       8.2. Zambiya  Respublikasi ta'lim tizimi 
 
       Zambiya  mustaqillikka  erishgach,  mamlakat  ta‘lim  tizimida  ham  qator 
o‘zgarishlar  yuz berdi. Uzluksiz  ta‘lim  tizimi  shakllandi.   
-boshlang‘ich ta‘lim  (7 yil); 

---

 
122 
-o‘rta ta‘lim (5 yil) 
-o‘liy ta‘lim  (4-6 yil)   
Dastlab  boshlang'ich  maktablarda  afrikalik  bolalar  yevropaliklar  bilan  birga  o'qitila 
boshlandi.  Bolalar  7  yoshdan  boshlab  7  yillik  boshlang'ich  maktabda  o'qiydi. 
Boshlang'ich  maktabning  1-  4  sinflarida  darslar  ona  tilida,  so'ng  ingliz  tilida  olib 
boriladi.  O'rta  maktab  5  yillik.  Boshlang'ich  maktablar  uchun  o'qituvchilar  kichik 
(to'liqsiz)  o'rta  maktab  negizida  pedagogika  bilim  yurtlarida  2  -  3  yil  davomida 
tayyorlanadi.  Kichik  o'rta  maktab  o'qituvchilari  esa  to'liq  o'rta  maktab  negizida 
pedagogika  kollejlarida    2  yil davomida , to'liq o'rta maktab o'qituvchilari institutda 
tayyorlanadi.  Hunar-texnika  ta'limi  boshlang'ich  maktab  negizidagi  hunar 
maktablarida    va  hunarmandchilik  o'quv  yurtlarida    amalga  oshiriladi. 
Zambiyaning  eng  mashhur  oliy  o‘quv  yurti  Lusakadagi  universitet  (8  fakultet), 
Kitve-kanada  uning  filiali  bor.  
          Zambiyada  yana  bir  qancha  institut    va  kollejlar,  shu  jumladan,  Milliy 
ijtimoiy  boshqaruv  instituti,  amaliy  hunarmandchilik  va  tijorat  kolleji,  texnika 
kolleji,  milliy  resurslarni  rivojlantirish  kolleji  va b.  
Yirik  kutubxonalari:  Lusakada  Zambiya  universiteti  kutubxonasi,  Zambiya 
kutubxonalar  boshqarmasi,  shahar  ommaviy  kutubxona,  Ndola  va  Kitve-Nkanada 
ommaviy  kutubxonalar  bor. 
          Muzeylari:  Lusakada  K.  Kaunda  uy-muzeyi,  Milliy  mustaqillik  birlashgan