G. N. Maxmudova innovatsion iqtisodiyot

39-rasm. Tadbirkorlik ekotizimi koʻrinishi 
Bir tomondan ekotizimlar barqaror va bardoshlidir, boshqa tomondan 
ular doimiy ichki dinamik jarayonlar va transformatsiyalar bilan ajralib 
turadi. Ba'zi tizimlar (masalan, dasturiy ta'minot (DT)) har doim nozik 
individualizatsiya yo'nalishi bo'yicha rivojlanayotgan bo'lsa, boshqa tizimlar, 
masalan, texnologik infratuzilma, aksincha, kichik o'yinchilarni birlashtiradi, 
singdiradi va boshqalarga resurslar, ma'lumot va platformalarni taklif etadi. 
Olimlar oʻzida ichki raqobat va kooperasiyani tashkil qiluvchi o'zaro 
hamkor tashkilotlarning (kichik korxonalar, korporatsiyalar, universitetlar, 
ilmiy muassasalar, notijorat sektori tashkilotlari va b.) dinamik tarkibini 
ECOTIZIM deb atay boshlashdi. 
54
Обзор новых бизнес-тенденций, или Экосистемы рынка труда. [Электронный ресурс]. -Режим доступа: 
https://habrahabr.ru/company/mbaconsult/blog/295502/ 

---

234 
R.W.Ayres ekotizimning maqsadi kompaniyalarining o'z sheriklari 
bilan o'zaro aloqalarini takomillashtirish, o'zaro etakchi bo'ladigan 
innovatsion 
mahsulotlarni 
yaratishda 
ifodalangan 
raqobatbardosh 
ustunliklarni rivojlantirish ekanligini ta’kidlaydi
55
. Uning fikricha, 
kompaniyalar uchun “sogʻlom” ekotizimni qaror toptirish uchun 
innovasiyalar joriy etish va yangi aloqalarni o'rnatishi kerak. 
"Ekotizim" atamasi biznes aylanmaga nisbatan yaqinda kirib keldi. 
Ilmiy adabiyotlarda biznes ekotizimiga quyidagi ta'rif berilgan. Bu 
tabiat xilma-xilligi bo'lgan atrof-muhit elementlarining barqaror ochiq 
tizimidir, ular o'rtasida doimiy ravishda resurslar almashinuvi jarayonlari 
bo'lib turadi, bu ham korporativ, ham mintaqaviy, milliy va integratsion 
darajalarda ishlashning barqarorligini ta'minlaydi.
56
Umuman 
olganda, 
"ekotizim" 
atamasini 
ilmiy 
adabiyotlarda 
qo'llashning ma'nosi innovasiyalarni faol yaratish va amalga oshirish 
maqsadida tashkilotlar o'rtasida yaqin hamkorlik aloqalari va o'zaro 
aloqalarni o'rnatishga qaratilgan. Zamonaviy sharoitda chet ellik 
mutaxassislar o'zaro hamkorlik va sheriklikni afzal ko'rishadi. Darhaqiqat, 
raqamli iqtisodiyotning ekotizimi – intellektual, ishlab chiqarish, axborot va 
boshqa resurslarni birgalikda ishlatadigan va ularga kirish imkoniyatini 
beruvchi kompaniyalar to'plamidir. Resursni baham ko'rish barcha 
manfaatdor tomonlarga ekotizim miqyosidagi imtiyozlardan foydalanish 
imkoniyatini beradi. Hamkorlik va o'zaro aloqalardan tashqari, ekotizimdagi 
tashkilotlar o'rtasida raqobat mavjud, bu raqamli iqtisodiyotning o'ziga xos 
xususiyatlari tufayli ob'ektiv hodisadir. 
Elektronika va dastur ishlab chiqaruvchilar assotsiatsiyasi (ARPE – 
Assotsiatsiasiya 
razrabotchikov 
i 
proizvoditeley 
elektroniki) 
mutaxassislarining fikriga ko'ra, raqamli iqtisodiyot narxlar raqobatini 
kuchayishiga va faoliyat ko'lamiga talablarning oshishiga olib keladigan 
texnologiyalarni, dizaynlarni, jarayonlarni keng standartlashtirish bilan 
55
Yakovleva A. Yu. Faktorы i modeli formirovaniya i razvitiya innovatsionnix ekosistem. Dissertatsiya na 
soiskaniye uchenoy stepeni kandidata ekonomicheskix nauk Natsionalniy issledovatelskiy universitet «Visshaya 
Shkola Ekonomiki». M., 2012. [Elektronniy resurs]. – Rejim dostupa: https://search.rsl.ru/ru/record/01005472744. 
http://dlib.rsl.ru,http://libed.ru/knigi-nauka/98679-l-faktori-modeli-formirovaniya-razvitiya-innovacionnih-
ekosistem.php 
56
Goloxvastov D.V. Ekosistema kak instrument sbalansirovannoy integratsii interesov ekonomicheskix agentov v 
usloviyax tsifrovoy ekonomiki. [Elektronnыy resurs]. - Rejimdostupa: http://izron.ru/articles/sovremennyy-
vzglyad-na-problemy-ekonomiki-i-menedzhmenta- 
sbornik-nauchnykh-trudov-po-itogam-mezhduna/sektsiya-2-
ekonomika-i-upravlenie-narodnym-khozyaystvom-spetsialnost-08-00-05/ekosistema-kak-instrument-
sbalansirovannoy-integratsii-interesov-ekonomicheskikh-agentov-v-usloviyakh/ 

---

235 
tavsiflanadi. Keng miqyosli va takrorlanadigan muvaffaqiyatli echimlarni 
yaratadigan kompaniyalar bozorni o'rta va eng yomon ishlab chiqaruvchilar 
bilan bo'lishmaydilar, uni butunlay egallab olishadi. Har bir segmentda 
bozorning 40 foizini boshqaruvchi etakchi daromadning 80 foizidan 
ko'progʻini oladi. Yetakchi kompaniya va qolgan ishtirokchilarning 
investitsiya imkoniyatlarida ulkan, tobora kengayib borayotgan bo'shliq 
paydo boʻlmoqda. Bozorlarni monopollashtirish jarayoni, oligopolistik 
tuzilmalarning 
paydo 
bo'lishi, 
mamlakatlarning 
jahon 
bozoridagi 
ixtisoslashuvini mustahkamlaydi
57
. 
Raqamli platformalarning rivojlanish sohasidagi yorqin misollardan 
biri sifatida Alibaba elektron savdo tizimiga ega boʻlgan Xitoy 
kompaniyasini keltirib oʻtish mumkin. Undan foydalanish tajribasi shuni 
koʻrsatadiki, ma’lumotlar toʻplash jarayoni iqtisodiyotning turli sektorlariga 
ekspansiya uchun oʻta raqobatli ustunliklar yaratadi. Alibaba bu – oddiygina 
raqamli platforma emas, balki platformalar ekotizimidir. Tushunarliki, 
bunday ekotizim qudrati alohida platformalar kuchidan katta boʻladi.
Raqamli transformatsiya manfaatdor tomonlar tomonidan qo'llab-
quvvatlanadi: 
•
davlat tomonidan – sohani tartibga solish, normalar va tartib-qoidalarni 
belgilash, qo'llab-quvvatlash choralarini ta'minlash nuqtai nazaridan, 
shuningdek, raqamli paradigmaga o'tish uchun ishlab chiqarish liderlarini 
ragʻbatlantirish; 
•
iqtisodiyot tarmoqlarining etakchi korxonalari tomonidan – ekspertlar 
hamjamiyatini birlashtirish, ma'lumot almashish doirasida rivojlanish uchun 
resurslar va ularga kirishda raqamli xizmatlar, standartlashtirish, ishonch va 
xavfsizlik darajasini ta’minlash; 
•
innovatsion kompaniyalar tomonidan – yangi raqamli xizmatlar va 
iste'molchilarga mo'ljallangan mahsulotlar paydo bo'lishining asosiy drayveri 
sifatida koʻrish. 
Shunday 
qilib, 
raqamli 
rejimga 
o'tish 
uchun 
ochiqlik 
va 
jamoatchilikning ishtiroki printsipial jihatdan muhimdir va raqamli 
sanoatning ekotizimlarini shakllantirish raqamli iqtisodiyotning asosiy 
yechimiga aylanmoqda. 
57
ARPE rasskazala o tsennosti ekosistem dlya razvitiya tsifrovoy ekonomiki v Rossii. [Elektronniy resurs]. — 
Rejim dostupa: 
http://arpe.ru/news/ARPE_rasskazala_o_tsennosti_ekosistem_dlya_razvitiya_tsifrovoy_ekonomiki_v_Rossii/ 

---

236 
Raqamli sanoatning ekotizimi – bu raqamli xizmatlarning innovatsion 
rivojlanishi va tarqalishi uchun shart-sharoitlarni ta'minlaydigan muhit, 
raqamli mahsulotlar, dasturlar va qurilmalardan iborat. 
Ekotizimni yaratish nafaqat tashkiliy, balki texnologik jarayondir. 
Chunki aynan raqamli texnologiyalar ekotizim ishtirokchilari o'rtasidagi 
oʻzaro munosabatlarni avtomatlashtirishga, biznesni global miqyosda 
kengaytirishga imkon beradi
58
. 
Gartner, Inc. (NYSE: IT) – etakchi global tadqiqot va konsalting 
kompaniyasi – har qanday biznesni aktivlari, jarayonlari va funktsional 
bo'linmalari yopiq tizim sifatida emas, balki tashkilotdan tashqarida ham 
ochiq chegaralari bo'lgan platformalar to'plami sifatida ko'rib chiqishga 
chaqiradi. Hozirgi rivojlanayotgan texnologik yo'nalishlar beshligida 
"ekotizim kuchi" ikkinchi oʻrinni egallaydi. 
Ekotizimdagi munosabatlar va aloqalar kompleksi nafaqat biznesning 
muvaffaqiyatiga, balki inson atrof-muhiti holatiga, insonning ushbu muhitni 
kelajak avlodlar uchun saqlab qolish qobiliyatiga ham ta'sir qiladi. Ushbu 
ta'sir kompleksi biznes ekotizimining institutsional xususiyatini o'z ichiga 
oladi. 
Shu sababli, tashkiliy hodisa – biznes ekotizimi – ijtimoiy-iqtisodiy 
jihatdan maqsadga muvofiqligi, texnologik xavfsizligi va kasbiy layoqat 
nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi. 
Jamiyatda faol takrorlanadigan "Biznes raqamli tizimga o'tadi" shiori 
bir tomonlama, tor darajada fikr yurituvchilar tomonidan barcha 
ma'lumotlarning raqamli shaklga o'tkazilishi sifatida qabul qilinadi. Ammo 
biznes aloqalari sohasida ushbu shior raqamli ma'lumotlar bilan to'gʻri 
ishlash va undan analitik qimmatliklarni – yangi gʻoyalar va bilimlarni 
chiqarib olish qobiliyatiga aylanmoqda. Raqamlashtirish ishbilarmonlik 
muvaffaqiyatining drayveriga, biznesdagi raqobatbardosh ustunlikka 
aylanmoqda. Bugungi kunda ushbu qimmatliklarga kerakli vaqt oraligʻida 
osongina "erishish" mumkin emas. Innovatsion jarayonlarni jadallashtirish 
uchun tashqi kuchlarni birlashtirish – oʻzlarining ekotizimini shakllantirish – 
tashkilotlarga raqobat kurashida kuchli mavqega ega bo'lishga imkon beradi.