G‘. N. Mahmudov

 
 
4.11-rasm.
 
Avariyali bosim 
xabarchila-rining datchiklari: 
     a – MM10 (membranali);  
     b – MM120 (prujinali) 
 

---

 
192 
sifatida  kaprondan  tayyorlangan 
silindrik  qalqi  1  ishlatilib,  u 
pishang  7  bilan  birga  o‘q  2 
atrofida  buralishi  mumkin.  Shu 
o‘qning 
o‘ziga 
reostatning 
bronzali  sudralgichi  9  mahkam-
langan  va  u  harakatlanganda 
reostat  chulg‘ami  12 
ustida 
sirg‘a-ladi. Reostat chulg‘ami 0,2 
mm  li  nixrom  simdan  tekstolit 
taxtacha  10  ga  o‘ralgan.  Rux 
qotishmasidan 
tayyorlangan 
datchik korpusi ikki bo‘lakdan (3 
va  4)  iborat  bo‘lib,  ular  bir-biriga  murvat  6  yordamida  biriktirilgan.  Korpusning 
ustki  bo‘lagi  4  dagi  chiqish  qisqichi  5  ga  reostat  chulg‘amining  bir  uchi  11 
ulangan.  Reostat  sudralgichi  sim  halqa  8  yordamida  datchik  korpusiga  ulangan. 
Yonilg‘i sathi kamaysa datchik qalqisi pastga tushadi va u bilan birga sudralgich 
ham buralib reostat qarshiligini kamaytiradi. 
   KaмАЗ  avtomobillariga  o‘rnatilgan  БM158-A  belgili  datchik  boshqacharoq 
tuzilgan    bo‘lib,  ularga  qo‘-shimcha  juft  kontaktlar    o‘r-natilgan.  Bu  kontaktlar 
tuta-shganda,  asboblar  panelida  (odatda  yonilg‘i  sathi  ko‘r-satkichining  ichida) 
signal  lampa  yonadi  va  haydov-chini  yonilg‘i  tugayotganli-gidan  ogoh  qiladi. 
ВАЗ avtomobillariga o‘rnatilgan datchiklari ham shunga o‘x-shash tuzilishga ega. 
          Elektromagnitli  ko‘rsatkich  (4.13-rasm)  asos  4  ga  mahkamlangan  yumshoq 
po‘lat o‘zakli bir-biriga nisbatan 90
0
  burchak  ostida  joylashtirilgan  ikki  g‘altak  5 
va    7    dan  iborat  bo‘lib,  ularning  usti  qutb  poynaklari    6  va  8  bilan  qoplangan. 
G‘altaklarning o‘qlari kesishgan nuqtada joylashgan o‘qda  ko‘rsatkich strelkasi 2, 
jez  posongi  1  va  po‘lat  yakorcha  10  mahkamlangan.  O‘t  oldirish  kaliti  5 
ulanganda  tok  akkumulatorlar  batareysidan  ampermetr  va  ko‘rsatkichning 
B
 
qisqichi orqali g‘altak 5 dan o‘tadi, keyin ikki zanjirga bo‘linadi: g‘altak 7 orqali 
korpusga  va  datchik  reostati  9  orqali  korpusga. 
G‘altaklar  5  va  7  dan  tok  o‘tganda,  ular  atrofida 
magnit  maydon  hosil  bo‘ladi.  Bu  ikkala  magnit 
maydonlarning  o‘zaro  ta’sirida  hosil  bo‘lgan 
natijaviy  magnit  maydon  po‘lat  yakorchani  va  u 
bilan  birga  strelkani  o‘z  magnit  kuch  chiziklari 
bo‘ylab yo‘naltiradi. 
   Yonilg‘i 
  sathi    o‘zgarganda  datchik  
reostatining  qarshiligi  ham  o‘z  garadi.  Natijada  5 
va  7  g‘altaklardan  o‘tayotgan  tok  va  ularda  hosil 
bo‘la-yotgan  magnit  maydonlarning  o‘zaro  ta’siri 
o‘zgaradi.  Bu,  natijaviy  magnit  maydon  va  unga 
mos ravishda strelkaning  holati  o‘zgarishiga  olib 
keladi.  Asbob tok  manbaidan ajratilganda, posongi 
1 strelkani dastlabki holatiga qaytaradi.