G. N. Dolimova Kimyo va uni o‘qitish metodikasi kafedrasining professori, kimyo fanlari doktori

9. Nitrobirikmalar.

9.1. Nitroalkanlar. Alkilgalogenidlardan sintez qilish usullari. Nitrit-ionining ambident xarakteri. Nitrogruppaning tuzilishi. Nitroalkanlarning kislota xossalari va tautomeriyasi. Nitroalkanlarning nitrit kislota bilan reaksiyalari. Karbonil birikmalari bilan kondensatsiyasi. Aminlargacha qaytarilishi.

9.2. Aromatik nitrobirikmalar. Nitroarenlarni kislotali va ishqoriy muhitda qaytarish. Benzidin qaytaguruhlanishi. Polinitroarenlarda bitta nitrogruppaning qaytarilishi.

10. Geterofunksional birikmalar (gidroksikislotalar, yoki oksikislotalar, oksokislotalar).

10.1. Gidroksikislotalar, klassifikatsiyasi va nomenklaturasi. Alifatik gidroksikislotalar – to‘yinmagan, galogen-, keto- va aminokarbonkislotalarning xossalariga asoslangan umumiy sintez usullari. Tabiatda tarqalgan gidroksikislotalar haqida tasavvur.

10.2. Gidroksikislotalarning kimyoviy xossalari. Degidratatsiya reaksiyasi, va uning karboqsil va gidroqsil gruppalarning o‘zaro joylashishiga qarab o‘tishi. Aromatik gidroksikislotalar – fenolyatlarni karbonizatsiya qilishorqali olish, oddiy va murakkab efirlarni olish. Gidroksibenzoy kislotasi va uning hosilalarini qo‘llash yo‘llari.

10.3. Oksokislotalar. Sintez usullari. Karbonil va gidroqsil gruppalarning o‘zaro joylashishiga qarab oksokislotalarning spetsifik xossalari. β-ketonkislotalarning dekarboqsillanishi. Tautomeriya – atsetosirka efirining ikki yoqlama reaksion qobiliyati. Atsetosirka efiri asosida karbon kislotalar va ketonlarni sintez qilish.

10.4. Oksokislotalarning eng muhim vakillari – pirouzum, atsetosirka, oksalatsirka, α-ketoglutar kislotalari. Aldegidokislotalar – glioqsil kislotasi. Geterofunksional birikmalarni identifikatsiyalash yo‘llarini tanlash.