G‘. M. Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

Kompyuter tarmoqlarida himoyani tashkil etish. Himoyalash vositalarini tashkil etishda quyidagilarni e’tiborga olish lozim:

• 
  tizim bilan aloqada bo‘lgan subyektlar sonining ko‘pligi, ko‘pgina hollarda esa ba’zi bir foydalanuvchilarning nazoratda bo‘lmasligi;
  
• 
  tarmoqda foydalanuvchiga zarur bo‘lgan ma’lumotlarning mavjudligi;
  
• 
  tarmoqlarda turli firmalar ishlab chiqargan kompyuterlarning ishlatilishi;
  
• 
  tarmoq tizimida turli dasturlarning ishlatilishi;
  
• 
  tarmoq elementlari turli mamlakatlarda joylashganligi sababli, bu davlatlarga tortilgan aloqa kabellarining uzunligi va ularni to‘liq nazorat qilishning qariyb mumkin emasligi;
  
• 
  axborot zaxiralaridan bir vaqtning o‘zida bir qancha foydalanuvchilarning foydalanishi;
  
• 
  tarmoqqa bir qancha tizimlarning qo‘shilishi;
  
• 
  tarmoqning yengilgina kengayishi, ya’ni tizim chegarasining noaniqligi va unda ishlovchilarning kim ekanligini noma’lumligi;
  
• 
  hujum nuqtalarining ko‘pligi;
  
• 
  tizimga kirishni nazorat qilishning qiyinligi.
  

Tarmoqni himoyalash zarurligi quyidagi hollardan kelib chiqadi:

• 
  boshqa foydalanuvchilarning massivlarini o‘qish;
  
• 
  xotirada qolib ketgan ma’lumotlarni o‘qish;
  
• 
  himoya choralarini aylanib o‘tib, ma’lumot tashuvchilarni nusxalash;
  
• 
  yashirincha foydalanuvchi sifatida ishlash;
  
• 
  dasturiy tutgichlarni ishlatish;
  
• 
  dasturlash tillarining kamchiliklaridan foydalanish;
  
• 
  himoya vositalarini bilib turib ishdan chiqarish;
  
• 
  kompyuter viruslarini kiritish va ishlatish.
  

Tarmoq muhofazasini tashkil etishda quyidagilarni tashkil etish lozim:

• 
  muhofaza tizimini nazorati;
  
• 
  fayllarga kirishni nazorati;
  
• 
  tarmoqda ma’lumot uzatishni nazorati;
  
• 
  axborot zaxiralariga kirishni nazorati;
  
• 
  tarmoq bilan ulangan boshqa tarmoqlarga ma’lumot tarqalishini nazorati.
  

Tarmoq elementlari o‘rtasida o‘tkazilayotgan ma’lumotlarni muhofaza etish uchun quyidagi choralarni ko‘rish zarur:

• 
  ma’lumotlarni aniqlab olishga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  axborot almashishni tahlil qilishga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  xabarlarni o‘zgartirishga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  yashirincha ulanishga yo‘l qo‘ymaslik va bu hollarni tezda aniqlash.
  

Hozirgi paytlargacha muhofazalash dasturiy ta’minoti xilma-xil bo‘lsa ham, operatsion tizimlar zaruriy muhofazaning kerakli darajasini ta’minlamas edi. Hozirgi paytda zamonaviy operatsion tizimlar yetarli darajada muhofazani ta’minlay olishi mumkin.