G e o a X b o r o t t I z I mi va t e X n o L o g I y a L a r I

5.2. Dastlabki m a’lumotlarni GIS uchun tayyorlash
Kartani tuzishga kirishishdan awal, mutaxassis natija qanday bo’lishini aniq 
tassavur qilishi, kartaning masshtabi, unda qancha xudud aks ettirilishi, qaysi 
elementlar asosiy va qaysilari ikkinchi darajali, batafsillik darajasi qanday, 
jarayonlami ko’rsatish qaysi matyeriallar asosida bajarilishi, xududning xususiyati 
va x.k. aniq bilishi kyerak, aks xolda karta tuzishni tasawur qilish qiyin.
Shuning uchun 
M aplnfo
dasturida karta tuzilayotganda, redaktor tomonidan 
katta taxririy tayyorgarlik ishlari bajariladi. Aynan u xamma yuqorida keltirilgan 
savollami o’rganadi va karta dasturida yoki redakstion ko’rsatmalar xujjatlarida 
qayd etadi. Bunday xujjatlaming mazmuni, tarkibi, ularga qo’yiladigan talablar 
«Kartashunoslik, Umumgeografik kartalami loyixalash va tuzish, Tabiiy kartalami 
loyixalash va tuzish» va boshqa kurslarda batafsil bayon etilganligi sababli, uslubiy 
qo’llanmada redaktorlik ishlari jarayoni ko’rib chiqilmagan. Bundan tashqari, 
M aplnfo
dasturida GISni xosil qilishda zarur bo’lgan “Kartografiya” fanining 
nazariy asoslari va mavzuli kartalami tuzishning "qog’ozli" texnologiyasi, talaba 
tomonidan etarli darajada o’zlashtirilgan va qaytarishning xojati yo’q, deb 
o’ylaymiz.
GIS-texnologiyasida kartalami tuzishda ma’lumotlar raqamli ko’rinishga 
keltiriladi. Raqamlash 2 xil usulda — maxsus moslamalar yordamida kartografik
91

---

matyeriallarni skanirlash va digitalizastiya qilish, so’ngra vektorli ko’rinishga 
keltirish, yoki rastrii ma’lumotlami vektorlash yo’li bilan amalga oshadi.
5.3. Rastrii tasvirlar
Rastrii tasvir — surat, fotosurat yoki boshqa grafikli matyeriallarni rastrii 
nuqtalar yig’indisi shaklida kompyutyerda tasvirlanishidir. Rastrii tasvir piksel 
(pixsel — tasvir elementi) deb ataluvchi rangli yoki oq — qora nuqtalardan iborat 
bo’ladi, vektorli tasvir esa biror bir nuqtalaming koordinata tizimidagi X va U ning 
qiymatini belgilashdan xosil qilinadi. Rastrii tasvirlar ustiga M aplnfo dasturida 
yaratilgan kartani joylashtirish mumkin.
M aplnfo da rastrii tasvirlar faqatgina ko’rish uchun foydalaniladi — ularga 
o’zgartirish kiritish mumkin emas. Odatda ular vektorli kartalar uchun kartografik 
asos sifatida foydalaniladi, chunki tasvirning detallashganlik darajasi vektorli 
kartalarga qaraganda ancha yuqoridir.
M aplnfo skanyerlar bilan bevosita aloqa qilmasada, boshqa dasturlar asosida 
tayyorlangan tasvirlar fayllarini bemalol o’qiydi. Rastrii tasvir planshetli skanyer 
yordamida tuziladi, buning uchun kartografik manbani skanyeming ob’ektiv 
oynasi ustiga joylashtirish va skanirlash jarayonini amalga oshirish kyerak. Rastrii 
tasvimi fazoviy bog’lash (yoki ro’yxatga olishda) xamda uni vektorlash uchun 
kartografik proekstiya va koordinatalar tizimi tanlanadi.
92

---

5.4. M aplnfo dasturida karta tuzish ishlarini 
bosblash yo’Uari
j 
M aplnfo dasturida ishni boshlash uchun M aplnfo 
' ikonasini sichqoncha tugmasini 2 marta ta’kidlab ko’rsatish 
kyerak (5.3-rasm).
5.3-rasm. Maplnfo dastrurining ikonasi
Bir necha sekunddan so’ng “Seans boshlanishi” “Nachalo seansa” dialogi 
paydo bo’lib, unda Sizdan seansni nimadan boshlash kyerak ekanligi so’raladi 
(5.4-rasm).
Agar Siz M aplnfo bilan awal ishlagan bo’lsangiz, so’nggi seansgacha 
bo’lgan shakl xolatini tiklashingiz mumkin. Buning uchun ’’Awalgi seansni 
tiklang" "Vosstanovitproshlbiy seans" yoki yana xam oxirgi foydalangan “Awalgi 
ish to’plami" "Predbiduupy Rabochiy nabor" yoki boshqa “Ish to’plami”