G e o a X b o r o t t I z I mi va t e X n o L o g I y a L a r I

M aplnfo 
dasturidan foydalanib, mavzuli kartalarni tuzishda olib boriladigan ish jarayonini 
ko’rib chiqamiz. 
M aplnfo
dasturi rus tilida tuzilgani uchun, qo’llanmada ushbu 
dastumi boshqarish elementlari nomlarining o’zbek tilidagi tarjimasi bilan bir 
qatorda rus tilidagi atamalarini xam keltirishni lozim topdik.

---

5.2-rasm. Kadastr plan va kartalar yaratish ishlarning texnologik sxemasi
M aplnfo
GIS dasturining asosiy xususiyati — uning ommabopligidadir, ya’ni
bu tizim: grafikli tasvirlami o’qish (ko’rish) va ularga qayta ishlov berish;
ma’lumotlar bazasi bilan ishlash; ma’lumotlar bazasida qidiruv ishlarini amalga
89

---

oshirish, 
redaktorlik 
ishlarini 
bajarish; 
kartografik 
belgilarni 
qurish; 
diagrammalarni tuzish; kartani nashrga tayyorlash va nashr qilish ishlarini bajarish 
imkoniyatiga ega.
Dasturda ma’lumotlarni kurish uchun 3 xil darcha mavjud: matnli, kartografik 
va grafikli. Monitor ekranida bir yo’la bir necha darchalar namoyon bo’lishi 
mumkin. Masalan, foydalanuvchiga shaxar ko’chalarini tasvirlovchi planli 
kartografik darcha va unga xos bo’lgan jadvallar matni darchasi. Ekranda xosil 
qilingan darchalar faol xisoblanadi. Dastuming yana bir xususiyati —
darchalarning bir-biri bilan uzviy bevosita bog’langanligidadir, ya’ni biror 
darchada o’zgarish bo’lsa, boshqa darchalarda xam shunga qarab o’zgarish bo’ladi. 
Agar grafikli ob’ekt va unga mos keladigan matnli jadval yozuvi tanlansa, u 
kartografik darchada xam yoritiladi va aksincha, kartografik darcha tasviri tanlansa
— u grafikli darchada xam yoritiladi.
Matnli darcha qator va ustunlarga ega bo’lgan jadval ko’rinishdagi elektron 
saxifa bo’lib, uning xar bir qatori ma’lvmi yozuvni aks ettiradi va xar bir ustuni 
ushbu yozuv maydonini anglatadi. Dastur yozuvlami qo’shish, taxrir qilish, 
o’chirish imkonini byeradi. Foydalanuvchi darchadagi kyerakli ustunlami ko’rish 
uchun tanlab olishi, o’lchamlarini o’zgartirishi mumkin. Kartografik darcha boshqa 
ko’pgina GISlardagidek qatlamli tasvirlashda foydalaniladi. Xar bir qatlamning 
tavsifi foydalanuvchini talabidek ko’rsatilishi, taxrir qilinishi mumkin. Tashqi 
kartografik darcha matn darchasi kabi jixozlangan. U boshqa darchalami ko’rsatish 
uchun gorizontal va vyertikal aylantirish chizg’ichiga ega. Grafik darchadan 
nuqtali, chiziqli, yuzali va boshqa turdagi ob’ektlar bilan ishlash uchun 
foydalaniladi.
M aplnfo
dasturi xisobotlar tuzish, grafiklar va diagrammalar qurish, statistik 
kartalar ishlab chiqishning rivojlangan vositalariga ega. Dastur mavzuli kartalar, 
shartli belgilar va shriftlar yarata oladi. Ma’lumotlar bazasi orqali ob’ektning sifat 
va miqdoriy ko’rsatkichlarni aks ettiruvchi shkalalar tuzish yo’llariga ega. Bundan 
tashqari, dastur kartalaming shartli belgilarini xosil qilish, ulami tushuntiruvchi 
yozuvlar bilan ta’minlash va eng asosiysi, kartalarni taxrir qilish imkoniyatiga ega.
90

---

M aplnfo
dasturi 
axborot-ma’lumotnoma turkumidagi 
shaxsiy 
GIS 
xisoblanadi.
Yuqoridagi qayd etilgan imkoniyatlardan kelib chiqib, 
M aplnfo
Geografik 
axborot tizimida mo”jiza yaratsa bo’lar ekan, degan fikr paydo bo’ladi, chunki 
asosiy kartaga tayyorlangan qatlamni qo’shsak so’ralgan zaxoti — “Karta tayyor”, 
degan javob chiqadi! Lekin, kartani tayyorlash jarayonida qanday texnologiyalar 
tanlanilishidan qat’iy nazar, jiddiy tayyorgarlik ishlari olib borilishi kyerak.