G e o a X b o r o t t I z I mi va t e X n o L o g I y a L a r I

1.2. Fotogrammetrik jarayonda geodezik ishlar
Geodezik 
ishlar 
Yer
aniqlash usuli; GPS asboblari
ustida 
joylashgan 
ayrim 
nuqtalarning 
(orientirlarning) 
planli 
va 
balandlikli
koordinatalarini 
aniqlash 
ishlarini bajarish, 
xudud 
bo'yicha 
olingan 
barcha 
fotomatyeriallarni 
joy
bilan 
bog'lash 
maqsadida 
olib boriladi.
1.7-rasm. GPS uslubida joyda 
nuqtaning 
planli 
koordinalarini
Aynan ushbu bosqichda nuqtalarning aniqlangan planli 
va 
balandlikli 
koordinatalari 
keyingi 
plan 
va 
kartalami yaratish uchun zarur bo' lgan koordinatalar 
tizimini 
va 
kartografik 
proekstiyalarni 
tanlashda 
ishlatiladi.
10

---

Xozirgi paytda geodezik koordinatalarni aniqlash uchun Yeming sun’iy 
yo’ldoshlaridan foydalanish uslubi - GPS uslublari keng qo’llanilmoqda (1.7- 
rasm).
1.8-rasm. Nuqtaning fazoviy koordinatalarini GPS uslubida
aniqlash asboblari
Bu uslubdan foydalanish natijasida geodezik ishlar katta aniklikda bajariladi, 
bu esa oldingi geodezik asboblardan (teodolit, taxeometr, lenta) va uslublardan 
foydalanib koordinatalarni aniqlash ishlariga ancha engillik kiritdi.
Fotogrammetrik ishlov berishga quyidagi jarayonlar kiradi:
- analitik fototriangulyastiya, yani fotogrammetrik uslublar bilan mavjud 
tayanch 
nuqtalar 
koordinatalariga 
nisbatan 
joyning 
boshqa 
nuqtalari 
koordinatalarini aniqlash usuli. Bu ish natijasida, faqatgina joyning boshqa 
nuqtalarining koordinatalarinigina emas, balki joy styereomodelining planga olish 
vaqtidagi fazoviy joylashishini ifodalovchi modelning tashqi orientirlash 
elementlari xam aniqlanadi. 
Oxirgi yillarda bu ishlar bevosita GPS- 
priyomniklaridan foydalanib amalga oshirilmoqda (1.8-rasm);
- ob’ektlami raqamlash (vektorlash) - joyning styereomodelini xosil qilish, 
ob’ektlami bir vaqtning o’zida deshifrovka qilish (o’qish) va ulami qabul qilingan 
shartli belgilarda tasvirlash;
- relefning raqamli modelini xosil qilish va u asosida rangli yoki oq-qora 
ortofotoplanlar yaratish.
Yuqorida bayon etilgan jarayonlar - masofadan turib suratga olish va ushbu
matyeriallar asosida ortofotoplanlami yaratish texnologiyasi, fotogrammetrik va
11

---

kartografik dasturli texnik vositalar, YERGEODEZKADASTRning barcha ishlab 
chiqarish 
bo’linmalarida 
(korxonalarida) 
xozirda keng 
foydalanilayotgan 
texnologiyaning biri bo’lib xisoblanadi.
1,9-rasm. O ’zbekiston Respublikasining tabiiy kartasi