G e o a X b o r o t t I z I mi va t e X n o L o g I y a L a r I

П Т Г ИМУ П'Т1
■ Ф -B B S S - ~ x
ш в а в а ш в а я в а а
------- »!■ ■■ ■ ■ *
■ ■ ■ ш и
• S M 3
a)
6)
в)
3.1-rasm. Ma’lumotlami shakllari a) but; b) raqamli; v) pikselli
26

---

GISIarining faqat vektorli yoki faqat rastrli shakllari bilan ishlaydigan turlari 
mavjud, bunday vaqtda ma’lumotlar bazasi shakllaming faqat bittasi bilan tuziladi.
Endi kompyutyer xotirasida ma’lumotlar qanday tasvirlanishini ko’rib 
chiqamiz, masalan, but shaklini (3.1-rasm). M a’lumki kompyutyerda ikkilangan 
xisob tizimi ishlatiladi. Kompyutyerda barcha shakllar to ’ri burchakli shaklda 
bo’ladi, shu sababli butni 9 ta teng bo’lakga bo’lish mumkin, xar bir qism oq yoki 
qora rangda bo’ladi. Qora rangni 1, oqni esa 0 bilan belgilaymiz. Unda matristani 
quyidagicha yozish mumkin.
Bu rasmning kompyutyerli kodi xisoblanadi. Lekin bu kodda rasmni xar bir 
bo’lagining o ’lchami aniq emas, shu sababli rasm bo’lagini elementar kvadratlarga 
bo’lib chiqamiz. Endi bo’laklar ko’p, kod esa uzun bo’ladi, uning uchun 
kompyutyer xotirasidan 4 ta bit ishlatiladi.
000011110000 
Bunday kodni xoxlagan kompyutyer o ’qiydi, kod
000011110000 bo’yicha rangni tanlab, rasmni o’lchami bo’yicha ekranda
000011110000
111111111111 tasvirlaydi. Bunday usulda kod orqali rasmni tasvirlash rastrli
Ш Ш 1 1 П 1 1
. , , 
, .
,
va x к 
tasvirlash yoki rastr deyiladi.
Tasviming bo’laklari “piksel” (tasvir elementi) deyiladi, ulami ko’pincha juda 
kichik bo’lgani uchun nuqta xam deyish mumkin. K o’plab piksellarda tashkil 
topgan rasm mozaikaga o’xshaydi, chunki u turli ranglardan tashkil topgan. Agar 
lupa orqali televizor ekraniga yoki gazetaga qaralsa, ularda rastrlami ko’rish 
mumkin (3.2-rasm). Kompyutyer monitorida xam rastrlar turli rangli bo’lib, 
ko’plab ketma-ket joylashgan nuqtalarga o’xshab ko’rinadi.
010
111
010
3.2-rasm. Rastrli tasvimi lupa orqali ko’rish
Agar bitta shaklli oq-qora rasm uchun bir bit yuza etarli bo’lsa, rangli
27

---