G. D. Shamsidinova, D. A. Karimova gidroekologiya

Eritma muhiti:
Kislotali, agar 
, pH<7 va pH qiymati qanchalik kichik bo’lsa, eritma
kislotaliligi shunchalik katta bo’ladi.
Neytral, agar 
, pH=7.
Ishqoriy, agar 
, pH>7 va pH qiymati qanchalik katta bo’lsa, eritmaning
ishqoriyliligi shunchalik katta bo’ladi.

---

[H
+
] ionlarining konsentratsiyasi bilan pH qiymati va eritma muhiti orasidagi bog’liqlik
jadvalda keltirilgan.
10
0
10
-1
10
-2
10
-3
10
-4
10
-5
10
-6
10
-7
10
-8
10
-9
10
-10
10
-11
10
-12
10
-13
10
-14
Kislotalikning ortishi Ishqoriylikning ortishi
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
pH neytral
kuchli kislota kuchsiz kislota ishqoriy kuchli ishqoriy
Elektrolitlarning
suvdagi
eritmalaridagi
va reaksiya
muhitini sifatiy
jihatdan
indikatorlar
yordamida
aniqlanadi.
Eritma pH bog’liq holda rangini qayta o’zgartiradigan moddalarga indikatorlar
deyiladi.
Amalda eng ko’p foydalaniladigan indikatorlar:
1. 
Lakmus – pH=5-8 intervallarda rangini o’zgartiradi;
2. 
Fenolftalein – pH=8,2-10 intervallarda rangini o’zgartiradi;
3. 
Metil to’qsariq (metiloranj) – pH=3,1-4,4 intervallarda rangini o’zgartiradi.

---

Indikatorlarning rangini o’zgartishi jadvalda ko’rsatilgan: 
pH 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Eritma reaksiyasi kislotali neytral ishqoriy
Lakmus
Fenolftalein
Metiloranj
qizil binafsha ko’k
rangsiz qizil malina
qizil to’q sariq sariq
Eritmalarning aniq pH qiymatlarini maxsus asboblar – pH metrlar yordamida
o’lchanadi.
Vodorod ko’rsatkich kimyoviy va bologik jarayonlarda katta ahmiyatga ega, chunki bu
jarayonlar reaksiya muhitiga bog’liq holda har xil tezliklarda har xil yo’nalishlarda
boradilar.Suv havzalarida yuqori darajada fotosintez jarayoni ketayotgan davrda pH
ko’tarilishi mumkin, masalan, O’zbekistonda iflos suvlarni biologik yo’l bilan tozalaydigan
hovuzlarda suvo’tlar va suvga botib o’suvchi o’simliklarni maksimal ko’paygan vaqtda pH =
9-10,5 ga ko’tariladi.Bunday vaqtda suvda karbonat angidrid mutloq yo’qoladi (o’simlik
tomonidan qabul qilinadi) va muhit karbonatlar tomonidan ishqorlanadi.Vodorod
ionlarining konsentrasiyasi gidrobiontlarning tarqalish chegaralari va ularni hayot
faoliyatining xarakteriga ham ta’sir qiladi. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, suvning faol
reaksiyasi gidrobiontlarning tarqalishiga, ko’payishiga va rivojlanishiga ta’sir qiladigan
ekologik omildir.