G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Orttirilgan immunitet sindromi tanqisligi (OITS) kassalligi
1980-yillarning boshlarida Amerika qushma Shtatlarining shifokorlari 
tom onidan birinchi m arotaba pnevm otsestik zotiljam i va K aposhi 
sarkomasi bilan og‘rigan yosh bachavozlarda ularning immunitet himoya 
tizimlarining nihoyatda susayib lcetganligi aniqlangan va o ‘lim bilan 
tugayotgan OITS kasalligi butun jahon Sog'liqni saqlash tashkilotining 
1997-yilning oxirida bergan m a’lumotlariga qaraganda dunyoning 197 
mamalakatlarida qayd qilinib, og'riganlarning umumiy soni 1736958 ni 
tashkil etdi. U lardan Amerika qitasiga - 839189, Afrikaga - 617463, 
Yevropaga - 197374, Osiyoga - 74431 va Okeaniyaga - 8501 kishi to ‘g‘ri 
keladi.
OITS kasalligi tufayli bugungi k u n d a ishga lo y iq atli b o 'lg a n
yoshlarning aksariyat qismining og'rishlari va undan sodir bo'layotgan 
o'limlar mamlalcatlarning iqtisodiy va m a’naviy mavqelariga katta salbiy 
t a ’sir k o 'rsa tm o q d a va b u tu n Jah o n x alq larin i tashvishga solib 
q o ‘ymoqda.
Yuzaga kelayotgan vaziyatni nihoyatda jiddiyligini e’tiborga olgan 
holda bugungi kunda Birlashgan millatlar tashkiloti va uning tarkibiga 
kiruvchi o 'n d a n ortiq rasm iy va norasm iy tash k ilo tlarn in g yaqin 
xamkorligida va homiyligida OITS kasalligi muammolari bo'yicha maxsus
289
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

dastur ishlab chiqilgan va uni hayotga tadbiq qilishda Jahon Sog4liqni 
saqlash tashkilotining muassasalari bilan birgalikda faollik bilan ishlar 
olib borilmoqda.
M utaxassislar tom onidan olib borilayotgan doimiy epidemiologik 
ta x lilla r shuni k o 'rsa tm o q d a k i, 1997-yil 2 8 -n o y ab rg ach a dunyo 
mamalkatlarida, ya’ni bu kasallikning qo‘zg4atuvchisi virusini o'zlariga 
y u q tirib o lg a n larn in g va O IT S ning k lin ik belg ilari b ilan
yashayotganlarning umumiy soni 30,6 milionni tashkil etdi. Shu kungacha 
OITS kasalligidan olganlarning soni 11,7 millionga yetdi. Birlashgan 
millatlar tashkiloti va Butun Jahon Sog'liqni saqlash tashkilotining OITS 
kasalligi bo'yicha tuzilgan dasturiga binoan bu kasallikning epidemiyasi 
boshlangan vaqtdan shu kungacha 2 million bolalar OITS bilan og'rigan 
onalardan tug'ilganlar, yuz minglab bolalar esa ularga qon quyish yoki 
katta yoshdagi bolalar va qizlar jinsiy aloqa qilishlari tufayli kasallikning 
qo4zg4atuvchisini o 4zlariga yuqtirib olganlar.
OITS epidemiyasi boshlangan vaqtdan 3,2 milliondan ziyod bolalar 
bu kasallik bilan og'riganlar, ulardan 2,7 million bolalar OITS dan vafot 
etganlar.
D unyoda epidem iologik vaziyatning jiddiylashib borayotganligi 
shundan ham m a’lum bo‘lyaptiki, 1997-yilning o'zida 5,8 million kishi 
birinchi m arotaba OITS kasalligining qo4zg4atuvchisini o4zlariga yuqtirib 
olganlar, 1996-yilda esa bu raqam 3,1 millionga teng edi. Har kuni dunyo 
m am lakatlari bo'yicha OITS kasalligining q o 4zg4atuvchisini yuqtirib 
olganlarning soni keskin oshib bormoqda. Masalan: 1995-yilda bir kunda 
5000 kishi kasallikning qo4zg4atuvchisini o 4zlariga yuqtirib olgan bo'lsalar, 
bu raqam 1996-yilda 8500 ga va 1997-yilda 16000 ga teng bo ‘ldi.
Daxshatli OITS kasalligiga bolalar ham chalinmoqda. Dunyo bo'yicha 
har kuni 1000 dan ziyod bolalar OITS kasalligining q o 4zg4atuvchisini 
o 4zlarig a y u q tirib o lm o q d a lar. OITS kasallig i keng ta rq a lg a n
mamalakatlarda bolalar o 4limi 75 foizga yetishi, besh yoshgacha b o ig an
bolalar o 4limi esa 100 foizdan oshib ketishi bashorat qilinmoqda. 15 
yeshgacha bo'lgan bolalarning 90 foizi OITS kasalligi bilan og4rigan 
onalardan tug4ilganlar. 9 milliondan ortiq bolalar onalarining OITS 
kasalligidan o'lganliklari tufayli yetim bo4lib qolmoqdalar va natijada 
hayot qiyinchiliklariga to 4g4ri kelmoqdalar.
Bugungi k unda M ustaqillikka erishgan O 'zbekiston davlatim iz 
dunyoning ko'pdan k o 4p davlatlari bilan iqtisodiy, siyosiy va madaniy
290
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

aloqalarni kuchaytirib yubordi. Bizning fuqarolarimiz xizmat yuzasidan 
xorijiy mamlakatlarga, o 4z navbatida, xorijiy mamlakatlarning fuqarolari 
bizning mamlakatning shahar va viloyatlariga kelmoqdalar va faoliyat 
ko4rsatmoqdalar. Respublikamizda OITS kasalligi oldini olish va unga 
qarshi kurashish chora-tadbirlarini hayotga tadbiq qilish borasida 
Respublika, Q oraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent 
shahrida joylashgan OITS markazlari, hamda barcha davolash profilaktika 
m uassasalari va ularning qaram o q larid a b o 4lgan 92 ta diagnostik 
laboratoriya xodimlari faol xizmat qilmoqdalar.
Respublikamizda OITS kasalligining oldini olish va kurashish chora- 
tadbirlarini quyidagi yo4nalishlarda olib borilishi lozim;
1. A h olin in g b arch a q a tla m la ri o rasid a OITS k asallig id an
saqlanishning asosiy y o 4llarini keng k o ‘lam da ta rg 'ib o t qilish va 
tushuntirish;
2. H ar bir kishi, ayniqsa, yoshlar o4zlari uchun sogiom turmush tarzini 
tashkil qilishlari, xulqli, odobli va yuksak m a’naviyat soxibi kabi oliy 
fa z ila tla rn i o ‘z la rid a m u ja ssa m lash tirish lari, salbiy illa tla rg a
yondoshmasliklari;
3. D avolash-profilaktika m uassasalarida xizmat qiluvchi barcha 
shifokorlar VICh SPID kasalligi bo'yicha o 4z malakalarini muntazam 
ravishda oshirib borishlari va amaliyotiga tadbiq qilishlari;
4. Tibbiyot davolash-profilaktika muassasalarida xizmat qilayotgan 
b arch a tib b iy x o d im lar OITS k asallig in i o ldini olish b o 'y ic h a
O 'z b e k isto n R esp u b likasi so g 4liqni saq lash vazirligi to m o n id an
chiqarilgan barcha buyruq va ko4rsatmalarga to 4liq amal qilishlari;
5. Xalqimiz tomonidan aytilgan naql - sog4 tanda, sog4lom aqlning 
barq urishi har bir yoshning kelajak hayotining maroqli va baxtli bo'lishi 
garovi ekanligini unutmaslik.
6. O rtirlgan im m unitet tanqisligi virusini p arenteral y o 4l bilan 
ta rq a lish in i oldini olish, qon va qon m a h su lo tla rin i so g 'lo m
odamlarga quyishdan oldin albatta OITS virusini tekshirish.
7. Donorlar qonini quyishni iloji boricha cheklash, ularni imkoniyati 
boricha qon o4rnini bosuvchi mahsulotlar bilan almashtirish.
8. Bem orlarga to 4g 4rid a n -to 4g 4ri qon quyishni, h atto ki hayotiy 
ko'rsatm a bo4lganda ham qat’iyan man qilish.
9. A yrim d a v la tla rd a o rttirilg a n im m unitet ta n q islik virusini 
parenteral yuqish yo‘li ayniqsa giyohvandlar orasida ko'pdir, chunki
291
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ular giyohvand moddalarni badanga yuborishda bitta umumiy shprits 
v 
a
ignadan foydalanadilar. Giyohvandlikni oldini olish va giyohvandlik 
dardiga uchraganlar o ita s id a OITS kasalli virusining tarqalishining 
oldini olish uchun maxsus tushuntirish ishlari, ya’ni sterillangan shaxsiy 
shprits, igna va boshqa asboblardan foydalanish, xavfsiz jinsiy aloqa qilish 
yoilarini bilishlari ustida ish olib borish.
10. Orttirilgan immunitet tanqislilc virusini yuqtirmaslik uchun odam 
axloqan va m a’naviy pok boiishi lozim. Oila sogiom b o isa, er-xotin 
bir-biriga sodiq b o isa , ana shunda har bir odam o ‘zini bu daxshatli 
kasallikdan himoya qila oladi.
292
www.ziyouz.com kutubxonasi

---