G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Tovush tebranishlarini qabul qilish
Havo to'lqinlarining nog'ora pardaga ta ’siri natijasida quloq eshitadi. 
Havoning tebranishi tashqi eshitish yo'li orqali nog'ora pardani tebratadi. 
N o g 'o ra pardaning tebranishi eshitish suyaklarida takrorlanadi va 
o'zangining serbar tom oni orqali ichki quloqning oval darchasidagi 
pardaga o'tadi. Oval darcha pardasining tebranishi perelimfaga o'tadi. 
Perelimfa tebranib, o'z navbatida endolimfaning tebranishiga sabab 
bo'ladi. Endolimfa tebranib, Kortiyev organidagi tuklarni tebrantiradi 
va shu bilan eshitish nervining uchlarini qo'zg'atadi. Eshitish nervining 
retseptorlaridan kelgan qo'zg'alish impulsi bosh miya yarim sharlari 
po'stlog'iga - eshitish analizatorlarining miyadagi uchlariga yetib boradi, 
n atijad a eshitish sezgisi paydo b o 'lad i. O dam q u log'ining tovush 
sezadigan muayyan chegarasi bo'lib, soniyasiga 14 m artadan to 20000 
m artagacha tebranishdagi tovushlarni sezadi. Yosh ulg'ayishi bilan 
quloqning tovush sezish chegarasi kamayib boradi. Odam qulog'i 1000 
dan 4000 gacha gertsdagi tovush to'lqinlarini sezadi.
Bola tug'ilishi bilan eshitish analizatori ishlay boshlaydi. Eshitish 
analizatorining funksional rivojlanishi 6-7 yoshgacha davom etadi. 14- 
15 yoshda eshitish sezgirligi juda susayadi, so'ngra yana orta boradi. 
Eshituv apparatining shakllanishi va eshituv organining to'la yetilishi 12 
yoshda tugallanadi.
Quloq o‘tkirligi. 
Quloq o'tkirligi quloqning tug'm a xususiyatlari, 
gigiyenasiga, eshituv qobiliyatining tarbiyasiga bog'liqdir.
Quloqning tug'ma o'tkirligiga kelganda bir qator mutaxassislar suyak 
labirintda o'zgarishlar (otoskleroz) kelib chiqishi o'rta quloqda yiringli 
yallig'lanish va boshqa o'zgarishlar avj olishiga ba’zilar tug'ilishdan moyil 
bo'ladi, degan fikrni bildiradilar. M ana shu o'zgarishlarning hammasi 
quloqning og'ir tortib qolishiga olib keladi, ko'pincha quloqning kar 
bo'lib qolishiga ham sabab bo'ladi. Biroq irsiy zaiflikni hamisha bartaraf 
etsa bo'ladi, ya’ni muhitni ustalik bilan tashkil etish - tarbiya va davo 
qilish yo'li bilan kamchilikni yo'qotish yoki bilinmaydigan qilib qo'yish 
mumkin.
Quloq supralarining fiziologik roli asosan tovushlarni tutib, tashqi 
eshituv yo'liga yo'naltirishdan iborat. Bu - tovushning qaysi tomondan 
kelayotganini bilib olishga imkon beradi, tovushning qaysi tomondan 
kelayotganini bilish tovush to'lqinining har bir quloqqa baravar yetib
145
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kelmasligiga bog'liq, chunki tovush manbaiga yaqinroq turgan quloqqa 
to 'lqii ertaroq yetib kelsa, o 'sha m anbadan nariroq turgan quloqqa 
kechroq yetib keladi.
Quloq o'tkirligi eshituv apparatining gigiyenik holatiga ham bog'liq. 
Chunonchi chiqqan sekret-mum tashqi eshituv yo'lida to'planib qolsa 
(mum tiqinlari) tovush to'lqini o'z yo'lida to'sqinlikka uchrab, nog'ora 
bo'shlig'iga yetib borguncha susayib ketadi, b a’zan esa butunlay yetib 
bormay ham qoladi. Quloq ancha og'ir tortadi. Shu munosabat bilan 
bolalar quloq supralarini muntazam ravishda yuvib turishlari kerak.
Quloqning og'ir tortishi burun va burun-halqum dagi yallig'lanish 
protsesslariga, Yevstaxiy nayining tez-tez yallig'lanib turishiga bog'liq 
bo'ladi.