G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I


Tirik t e ‘qimalardagi bioelektrik hodisalar



Download 9,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/201
Sana13.06.2022
Hajmi9,92 Mb.
#661588
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   201
Tirik t e ‘qimalardagi bioelektrik hodisalar
T o'q im a hujayralaridagi q o 'zg'alish vaqtida qo 'zg 'alg an soha bilan 
nisbatan tinch soha o'rtasida potensiallar ayirmasi sodir bo'ladi. Q o'zg'alish 
v aq tid a tirik to 'q im a la rd a sodir b o 'la d ig a n o 'z g a rish la r 
bioelektirik
hodisalar
, yani 
bioelektirik toklar
deb ataladi. Biotoklar quvvati vaqtning 
mingdan, hatto milliondan bir bo'lagi bilan o'lchanadi. Baqaning birorta 
m u sk u lin i ja r a o h a tla b , shu jo y g a h a m d a so g' jo y ig a g a lv a n o m e tr 
elektrodlari qo'yilsa, galvanometr mili bir tomonga, y a’ni manfiy zaryad 
to m o n g a h a ra k a tla n a d i. M u sk u ln in g ja r o h a tla n g a n q ism id a (+ ), 
jaro h a tla n m a g a n qism ida (-) zaryadlar hosil b o'ladi. Sog' qism bilan 
jarohatlangan qism orasida hosil bo'lgan potensiallar ayirmasi 
tinehlik toki
deyiladi. Bu potensiallar ayirmasi k o 'p o'tm ay yo'qolib ketadi. M uskulda
54
www.ziyouz.com kutubxonasi


hosil bo'lgan tinchlik toki 1-2 mv, nervdagisi esa 30 mv bo'ladi. Muskuldagi 
tinchlik toki nervdagiga n isbatan bir oz uzoqroq saqlanishi m um kin. 
Biotoklarni o'rganish turli kasalliklarni aniqlashda yordam beradi.
Y urak m uskullarining h arak at toklari elektrokardiograf yordam ida 
yozib olinadi. Bu yozuv elektriokardiogram m a deb ataladi. M e’dada hosil 
b o 'la d ig a n h a ra k a t to k la rin i e le k tro g a s tro g ra fd a yozib o lin a d i, u 
e le k tro g a stro g ra m m a deyiladi. Bosh m iy ad ag i h a ra k a t to k la ri esa 
e le k tro e n tse fa lo g ra fd a yozib o linad i. Y ozib olishga elek tro entsefa- 
logram m a deyiladi.
Nerv markazining xususiyatlari
M a ’lum refleks amalga oshishida yoki biror funksiya bajarilishida bir 
g uruh n ey ro n lar ish tiro k etadi. Bir g uruh ney ro n larn in g funksional 
birikmasi nerv m arkazi deb ataladi.
N utq funksiyasi, lablar, hiqildoq harakat muskullarining nerv markazlari 
uzunchoq miya, o 'rta va bosh m iya k a tta yarim sharlari p o 'stlo g 'id a
joylashgan. So'zlar m a’nosi tushuniladigan nerv markazi bosh miya katta 
yarim sharlarining chakka qismida joylashgan. Bu markaz shikastlanganda 
odam so'zlar m a ’nosini tushunish qobiliyatini yo'qotadi. Peshona qism 
shikastlanganda odam nutqni tushunadiyu, lekin gapira olmaydi.
Nerv sistemasi nerv tolalaridan keladigan turli xildagi tashqi, ichki 
ta ’sirni qabul qiladi. Reflekslarning nerv m arkazlari nerv sistemasining 
turli joylarida o'rnashgan. Bitta neyron bir necha refleksda ishtirok etib, 
turli nerv m arkazlarida qatnashishi mumkin. M asalan, til m uskullarini 
ta ’minlovchi neyronlar chaynash, yutish va nutq organlarining refiektor 
harakatlarid a ishtirok etadi. B a’zi reflekslarning yuzaga kelishida nerv 
sistem asin in g tu rli b o 'la k la rid a g i nerv m a rk a z la rin in g n e y ro n la ri 
qatnashadi. M asalan, nafas olish va nafas chiqarish reflekslarida uzunchoq 
m iyadagi n ey ro n lar bilan birga, o rq a m iya, bosh m iya k a tta yarim
sharlaridagi neyronlar ham ishtirok etadi.
N e rv m a r k a z la ri q o 'z g 'a li s h , to rm o z la n is h , u y g 'u n la s h u v , 
transform atsiya, mayinlik, kislorod tanqsligiga chidamsizlik, dom inanta, 
irradatsiya va boshqa fiziologik xususiyatlarga ega. Nerv hujayralari 
b o sh q a tirik h u ja y ra la r k a b i tash q i va ichki m u h it o m ilari, y a ’ni 
ta ’sirlovchilar t a ’sirida tinchlik holatidan faol holatga o'tish xususiyatiga 
ega. Bu nerv hujayralarining m uhim xususiyatlaridan biri qo'zg'alishdir.
55
www.ziyouz.com kutubxonasi


Q o 'z g 'a lis h tu fa y li t a ’sirg a tezd a ja v o b reak siy asi p a y d o b o 'la d i. 
Q o'zg'alish vaqtida to 'q im ad a funksional, fizik-kimyoviy hodisalar sodir 
b o 'lad i.
Q o 'z g 'a lish kabi m arkaziy nerv sistem asida h a r q an d ay refiek to r 
fao liy ati n a tija sid a to rm o zlan ish ja ra y o n i yuzaga ehiqishi m um kin. 
B undan ta sh q a ri nerv sistem asining tu rli b o 'lim la rid a n q o 'z g 'a lis h
to 'lq in la r i refleks m ark a zig a bir v a q td kelsa refleks to rm o z la n a d i. 
K o'pgin a reflekslar bosh miya t a ’sirida torm ozlanishi m umkin. M asalan, 
ixtiyoriy m uskullar ishtiroki bilan b o 'lad ig an siydik chiqarish, ko 'zn i 
ochib-yumish reflekslarni vaqtincha to'xtatishi mumkin. Yana, og 'riqdan 
tishni tishga qo'yish, kulmaslik uchun labni tishlash va h.k. Torm ozlanish 
jarayoni 1862-yilda ulug' rus olimi I.M . Sechenov tom onidan kashf etilgan.
Nerv sistemasining har bir sohasi, har bir tirik hujayra tashqaridan 
b o 'lg an t a ’sirga q o 'z g 'a lish yoki torm ozlanish bilan jav o b qaytaradi. 
M arkaziy nerv sistemasidagi qo'zg'alish va torm ozlanishjarayonlari o'zaro 
va m akonda t a ’sir etadi, y a’ni m arkaziy nerv sistemasidagi turli m arkazlar 
o'zaro bog'lanadi. Nerv sistemasida qo 'zg 'alish jarayoni torm ozlanish 
ja ra y o n i bilan alm ashinib, q o 'z g 'a lis h torm ozlanishga, torm ozlan ish
qo'zg'alishga o 'tib turadi. Q o'zg'alishi va tormozlanishining nerv sistemasi 
m arkazlarida tarqalishi irradiatsiya deyiladi.

Download 9,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   201




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish