G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Qizlarda jinsiy bezlarning endokrin funksiyasi. 
Ayol jinsiy bezlari 
tu x u m d o n d ir. T u x um d on ju f t org an b o 'lib , k ichik c h an o q d a 
b ach a d o n n in g ikki y o n id a jo y lash g an . K a tta yoshli a y o lla rd a
tuxumdonning uzunligi 3-4 sm, eni 2-2,5 sm, qalinligi 1-1,5 sm, vazni 5- 
8 g bo'ladi. Tuxum don uchta asosiy funksiyani bajaradi: generativ 
funksiyasi urug'lanishga qodir bo'lgan jinsiy tuxum hujayralarni ishlab 
chiqarish, follikullarni yetishtirish, sariq tanani hosil qilishdan iborat; 
vegetativ funksiyasi o'sish jarayonlarini ta ’minlashdan iborat va gormonal 
yoki endokrin funksiya.
Tuxumdonning gormonal funksiyasi ikkita gormon - estrogen va 
progesteron ishlab chiqarishdan iborat. Estrogen bachadon, qinda 
menstrual (hayz ko'rish) siklda kuzatiladigan siklik o'zgarishlar yuzaga 
kelishiga yordam beradi. Progesteron, ya’ni sariq tana gormoni bachadon 
endometriysiga ta ’sir ko'rsatib, unda ro'y bergan homiladorlikda zarur 
bo'lgan m a’lum o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Tuxumdonlar faoliyatiga 
gipofizning gonadotrop gormonlari ta ’sir qiladi.
Qiz bolada normal jinsiy rivojlanish, odatda, 11-12 yoshdan keyin 
boshlanadi. Xuddi shu yoshda tuxumdonlar ancha kattalashadi. 13-15 
yoshlarga kelib ay o llarnik ig a yetadi. B iror zararli omil t a ’sirida 
tu x u m d o n larn in g en d o k rin fu n k siyasi buziladi. T u x u m d o n lar 
funksiyasining yetishmovchiligida qiz bolalarning jadal o'sishi kuzatiladi, 
ayniqsa oyoq-qo'llar o'sib ketadi. Hayz ko'rish, ayollarga xos ikkilamchi 
jinsiy belgilarning rivojlanishi kechikishi mumkin. Kasallikning sababini
166
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

faqat shifokor to 'g 'ri aniqlaydi. Bu biror yuqumli kasallikda tuxumdon 
to'qimasining m a’lum zararlanishiga ham, gipofizning tuxumdonlarga 
y etarlic h a t a ’sir k o 'rsa tm a slig ig a ham b o g 'liq b o 'lish i m um kin. 
Tuxumdonlarning xromosomalar tarkibi buzilishi bilan bog'liq bo'lgan 
kasallik ham uchraydi. Bunday kasallikda jinsiy xromosoma bo'lmaydi. 
Bu kasallikda pakanalik bilan birga infantilizm (jinsiy organlarning chala 
yetilishi)ning o'ziga xos belgilari rivojlanadi. Bu kasallikda tuxumdonlar, 
odatda, butunlay bo'lmaydi. Operatsiya qilinganda, ularnnng o'rnida 
rudimentlar tortm alar topiladi. Bu tortmalar biriktiruvchi to'qim adan 
iborat bo'ladi.
Tuxumdonlar endolcrin funksiyasining kuchayishi bilan gormonal -
faol o'sma rivojlanishi mumkin. Bunda jinsiy rivojlanish erta boshlanadi, 
qizlar erta hayz ko 'ra boshlaydi. Shunday hodisa ro'y bersa, iloji boricha 
barvaqt shifokorga borish zarur.