G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Dam olish va ta’til kunlaridagi kun tartibi. 
Kun tartibida iloji boricha 
yetarli uyqu va ochik havoda bo'lishga e’tibor beriladi. Harakatli o'yinlar, 
sport o'yinlari va mashg'ulotlari va turistik sayohatlarga keng yo'l berilishi 
lozim. K itob o'qish uchun, teatr va kontsertlarga borish uchun sarf 
bo'ladigan vaqt bir teks taqsimlanishi zarur. H ar kuni uy yumushlariga 
yordam berish va ijtimoiy-foydali mehnat bilan shug'ullanish uchun ham 
vaqt ajratiladi. Dam olish va ta ’til kunlari bolalarda erkin ijod bilan 
mashg'ul bo'lishga yetarli vaqt bo'lishi kerak. Uxlash va o'z-o'ziga xizmat 
qilish vaqtlari bolalarning yoshlariga qarab belgilanadi.
Yozgi ta ’til kunlari oromgohlarda ommaviy sog4lomlashtirish ishlari 
amalga oshiriladi. Oromgohlar (lagerlar) kun tartibida ochiq havoda 
b o 'lish , tabiiy so g 'lo m lash tirish o m illarid an unum li foydalanish, 
yetarlicha uyqu, jismoniy tarbiya va sifatli ovqatlanishga keng o 'rin
beriladi.
Uyqu o'quvchi kun tartibining muhim qismlaridan biridir. Uyquga 
bo'lgan talab bolalar yoshiga bog'liq ravishda o'zgaruvchan bo'ladi.
130
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bolaning yoshi
Uyquning davomiyligi
11-10 soat 
10 soat 
9 soat
7-10
11-14
15-18
Tez-tez kasallikka chalinuvchan, nimjon, quvvatsiz, sil va bod kabi 
bir qator kasalliklar bilan og'rigan bola organizmi uzoqroq vaqt uxlashga 
muxtojdir. Davolash va sog'lomlashtirish muassasalarida yoshidan qatiy 
nazar hamma bolalar kunduzi uxlashlari lozim.
S o'nggi yillard a o 'q u v c h ilarn in g kun ta rtib in i o 'rg a n ish k o ‘p 
bolalarda uyquga to'ymaslik hollari tez-tez uchrab turishini ko‘rsatdi. 
Bunga sabab, birinchidan o ‘qish vaqtli 8.00 da boshlanishi tufayli erta 
turish bo‘Isa, ikkinchidan, uyquga kech yotishdir. Uyquga kech yotish 
uy vazifalarni uzoq tayyorlash, shu sababli kun tartibining boshqa tarkibiy 
qismlarning kechga surilishi va teleko'rsatuvlarni uzoq ko'rish bilan 
bog'liqdir.
T o'yib uxlamaslik bolalarning oliy nerv faoliyatiga salbiy t a ’sir 
ko'rsatadi. Bunda markaziy asab sistemasi izdan chiqadi, shuningdek, 
ishlash faoliyati keskin pasayadi.
Bunday o'zgarishlar kun tartibiga rioya qilganda yaxshilanadi. Uzoq 
vaqt davomida uyquga to 4ymaslik katta toliqishga olib keladi va asab 
buzilishiga sabab bo'ladi.
Sog'lom lashtirish m uassasalarida 5 m ahal ovqatlaniladi. Uyqu 2 
mahal: tungi va kunduzgi uyqudan iborat bo'ladi. Kun tartibida albatta 
bolalarni qiziqtirgan ishlariga qarab tanlab olingan erkin ijod bilan 
shug'ullanish uchun ajratilgan bo‘sh vaqt ham nazarda tutilishi lozim. 
Bu bola shaxsiyatini shakllantirishda, uning ijodiy qobiliyati va ruhiy 
qiziqishlari rivojlanishida katta ahamiyatga ega.
Talabalar kun tartibini belgilashda ular zimmasiga tushadigan umumiy 
og4irlik, ularning yoshi va bajarish qobiliyatini hisobga olish lozim. 
Shunda organizmda dinamik stereotip yuzaga kelib, hosil bo4lgan shartli 
refleks tufayli ish bajarish qobiliyatini asta-sekin fiziologik sharoitda 
oshirish mumkin b o 4ladi. Dinam ik stereotip o 4smirlarda o ‘z-o‘zidan 
shakllanmaydi, bu ish bajarishni takomillashtirish unga o ‘rganish va 
ko'nikish natijasida yuzaga keladi.