Fuqarolik xuquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlar O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksining 2-moddasida belgilab qo‘yilgan

SHartnomali majburiyatlarga oid huquqiy institutlar jumlasiga:

oldi-sotdi;

maxsulot etkazib berish;

qarz;

kontraktatsiya;

pudrat;

mulk ijarasi;

lizing;

uy-joy ijarasi;

yuk va yo‘lovchilar tashish;

franshizing;

sug‘urta kabi bir qator shartnomalar asosida vujudga keladigan munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarga taalluqlidir.

SHartnomadan tashqari majburiyatlarga oid huquqiy institutlarni asosan quyidagilar:

zarar etkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlar,

asossiz boylik orttirish oqibatida kelib chiqadigan majburiyatlar tashkil etadi.

Majburiyat mazmuni deganda, kreditorning qarzdor tomonidan muayyan harakatlar qilinishini (yoki qilinmasligini) talab etishga bo‘lgan huquqi va qarzdorni shunga yarasha bo‘lgan burchi tushuniladi. Qarzdor tomonidan qilinishi lozim bo‘lgan harakatlar har xil ashyoni egasiga topshirish, ashyolarni foydalanish uchun topshirish, ma’lum summa pulni to‘lash, biron-bir ishni bajarish yoki xizmat ko‘rsatish, qarzdor tomonidan bitimning tuzilishini ta’minlash, birovga etkazilgan zararni to‘lash, asossiz orttirilgan boylikni o‘z egasiga qaytarish to‘g‘risida bo‘lishi mumkin.

YUqorida ko‘rsatilgan majburiyat ob’ektlaridan ko‘rinishicha, majburiyatning mazmuni asosan mulkiy harakterdagi huquq va burchlardan iborat bo‘lsada, huquq sub’ektlarini o‘zaro mulkiy harakterda bo‘lmagan majburiyatlar ham belgilashlari mumkin. Masalan, ma’lum asar mualliflaridan biri o‘zaro kelishuv bo‘yicha muayyan vaqt ichida asarning bir qismini tuzatib, qayta ishlab kelish to‘g‘risida o‘z zimmasiga majburiyat olishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, majburiyatlarning mazmunida qonunga xilof bo‘lmagan har qanday mulkiy va nomulkiy harakatlarni qilishni talab etishga qaratilgan huquqlar va bu harakatlarni qilish yuzasidan olingan majburiyatlar bo‘lishi mumkin.