|
Huquqning mohiyati va sotsial normalar.
Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat.
Fuqarolik jamiyati atamasi fuqarolik va fuqaro haqidagi tushunchalar tarkib topganidan keyingina paydo bo’lgan va shu tariqa fuqarolar majmui sifatida jamiyat tushunchasi yuzaga kelgan.Dastlabki davrlarda fuqarolik jamiyati bilan davlat o’rtasidagi farqlanish e’tirof etilmagan. Masalan Arastuning fikricha, davlat fuqarolar majmuidan, fuqarolik jamiyatidan boshqa narsa emas edi. Sen Simon esa, jamiyatning birdek nafrat bilan qaraydigan ikki dushmani bor, ular anarxiya( hokimiyatsizlik) va despotizm(zolimlik)dir, deya ta’kidlagandi. Amalda fuqarolik jamiyati ijtimoiy munosabatlarning shunday yetuklik holatidirki, unda yuqoridagi har ikki illat amalda mustasno qilinadi.
Fuqarolik jamiyatining asosiy xususiyatlari iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy birlikda o’z ifodasini topadi. Bular iqtisodiy sohada nodavlat tashkilotlar, shirkatlar, ijara va aksiyadorlik jamoalari , uyushmalar, korporatsiyalarning mavjudligidir;
Ijtimoiy sohada- oila, partiyalar, jamoat tashkilotlari va harakatlar, ish va yashash joylaridagi o’zini o’zi boshqarish organlari, nodavlat ommaviy axborot vositalari, jamoatchilik fikrini aniqlash, shakllantirish va ifoda etishning madaniylashgan tartibotlari, ijtimoiy ixtiloflarni kuch ishlatmasdan, tazyiqsiz, qonunlar doirasida hal qilish amaliyotining mavjudligidir;
Ma’naviy sohada- so’z, vijdon va fikr erkinligi, o’z fikrini ochiq bildira olishning real imkoniyatlari, ijodiy, ilmiy va boshqa uyushmalar mustaqilligining ham qonuniy, ham amaliy jihatlari ta’minlanganligidir.
Huquqiy davlat tushunchasi.
Huquqiy davlat – jamiyatning irodasini ifoda etuvchi va uni aks ettiruvchi, qonunning ustuvorligiga asoslangan umumiy tashkilotdir.
Huquqiy davlatning belgilari:
1. qonunning ustuvorligiga asoslanadi;
2. barcha fuqarolar, mansabdor shahslar, davlat organlari va tashkilotlarining qonunlarni ogishmay bajarishlari va unga rioya qilishlarini taqozo etadi;
3. fuqaro va davlatning amaldagi qonunlar doirasida o’zaro javobgarligini nazarda tutadi;
4. siyosiy, mafko’raviy, iqtisodiy hurfikrlikka, fikrlarning hilma-hilligiga tayanadi;
5. fuqarolarning xuquq va erkinliklarini ta'minlaydi;
6. Huquqiy madaniyatni yo’qsak darajaga kutaradi.
Jamiyatda xuquqiy davlatning roli quyidagilarda ifodalanadi:
1. Jamiyatda faoliyat kursatuvchi demokratik institutlarning rivojlanishi va barqarorligini ragbatlantira oladigan xuquqiy hujjat chiqarish va joriy etish.
2. Fuqarolarning xuquq va erkinlarini muhofaza qilish, ularning ijtimoiy himoyalanganligiga doir amaliy choralar qabul qilish.
3. Fuqarolarning xuquq va erkinliklariga tajovo’z qiluvchi mansabdor shahslarni tegishli shaklda xuquqiy javobgarlikka tortishning xuquqiy mehanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish.
Jamiyat hayotida xuquqiy davlat quyidagilarni ta'minlaydi:
- davlat mehanizmining barcha buginlari aniq va bir maromda ishlashini;
- Huquqiy davlat organlari faoliyatida xuquqiy ijodkorlik va xuquqni qo’llaishning samaradorligi;
- hokimiyat vakolatlarini taqsimlash printsiplarini turmushga joriy etishni;
- davlat – huquqiy va siyosiy institutlarni barqarorligini;
erkin bozor iqtisodiyotini.
Huquqiy davlat barqarorligining huquqiy asosi – jamiyatda fuqarolarning irodasiga, ularning huquq va erkinliklarining himoyalanganligiga asoslangan qonuniylik va huquqiy tartibotning mustahkamligidir.
Huquqiy davlat barqarorligining siyosiy asosi – siyosiy plyuralizmga asoslangan demokratik siyosiy tizimning mavjudligi va barqaror faoliyat kursatishidir.
Huquqiy davlat barqarorligining ijtimoiy asosi – aholining davlat tomonidan teng himoyalanishida ko’rinadi.
Huquqiy davlat barqarorligining iqtisodiy asosi – erkin tadbirkorlikka va hilma-hil mulk shakllarini rivojlantirishga qaratilgan bozor munosabatlarining mavjudligidir.
Insonparvar xuquqiy davlatning belgilari:
1. Konstitutsiya va qonunning ustuvorligi.
2. Davlat hokimiyati tizimining taksimlanish printsipi.
3. Insonning xuquq va erkinliklariga rioya etish va ularni himoyalanishi.
4. Oliy qadriyat sifatida inson ququq va erkinliklarini joriy etish shart-sharoitlarning yaratilishi.
5. Demokratlilik.
6. Siyosiy va xuquqiy madaniyat darajasini yo’qsalishi.
7. Adolatli fuqarolik jamiyatini yaratilishi.
8. Sud – xuquqiy islohotlarining o’tkazilishi.
9. Sudning mustaqilligi.
10. Hokimiyat vakolatlarini taksimlash va xuquqiy davlat tizimini yaratish maqsadida qonunlarni chiqarish va takomillashtirish.
I.A. Karimov ta'biri bilan aytganda xuquqiy davlatning asosiy belgisi barcha fuqarolarning qonun oldida tengligi, konstitutsiya va qonunlarning ustunligini ta'minlashidir.
Huquqiy davlat iborasi ilk bor X1X asrda yashagan nemis olimlari K.Velker va I. Frayxer fon Aretin asarlarida uchraydi. 1832 yilda Robert fon Mol huquqiy davlat haqidagi ta’limotga uzluksiz rivojlanib boruvchi kategoriya sifatida qaragan. Keyinchalik huquqiy davlat iborasi keng tarqalib Rossiyada B. CHicherin, P.Novgorodsev, N.Korkunovlar tomonidan o’rganilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
