|
O’zbekistonda jamiyat iqtisodiy hayotini erkinlashtirishning maqsadi va bosqichlari.
O’zbekistonda shakllanayotgan
xususiy mulk ikki turdan iborat bo’ladi: birinchisi
, yakka
tartibda faoliyat yurituvchi tadbirkorlarning, dehqon va fermerlarning xususiy mulki,
ikkinchisi
,
ularning
shirkat
xo’jaliklaridagi
paylari,
aktsiyadorlik
jamiyatlaridagi
aktsiyalari,
uyushmalardagi ulushlaridan iborat korporativ xususiy mulk. Yakka va korporativ (ulushli)
xususiy mulk egalari mulkdor hisoblanib, ularning mulkka bo’lgan huquqlari, dahlsizligi davlat
tomonidan himoyalandi. O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolik kodeksida» «mulk huquqi
shaxsning o’ziga qarashli mol-mulkka o’z xohishi bilan va o’z manfaatlarini ko’zlab egalik
qilishi, undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek o’zining mulk huquqini, kim
tomonidan bo’lmasin, har qanday buzishni bartaraf etishni talab qilishi huquqidan iboratdir.
Mulk huquqi muddatsizdir»
17
. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida esa mulkdor
huquqining daxlsizligi bilan birga, uning mashuliyati ham belgilab berilgan. Xususan, unda
«mulkdor mulkiga o’z xohishiga egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdan
foydalanish ekologik muhitga zarar yetkazmasligi fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning
huquqlarini hamda qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart»
18
, deb
ta’kidlangan. Xususiy mulk miqyoslarining kengayib borishiga olib keladi.
Tadbirkorlik erkinligi ayrim shaxslar va ularning uyushmalari, guruhlarining foyda,
daromad olish maqsadida ma’lum sohada xo’jalik, iqtisodiy faoliyat yuritish erkinligini bildiradi.
Bu shuningdek, u yoki bu tarmoqqa tadbirkorlarning o’z xohishlariga ko’ra kirishini va undan
chiqishini ham anglatadi.
Tovarning nuqsonlari bo’yicha istehmolchining talablari u kassa yoki tovar chekini kafolat
muddati belgilangan tovarlar bo’yicha esa tegishlicha rasmiylashtirilgan texnik pasport yoki
uning o’rnini bosuvchi boshqa hujjatni taqdim etgan taqdirda ko’riladi. Bunday tovarlar boshqa
nuqsonsiz tovarlarga almashtirilib beriladi yoki zararning o’rni pul bilan qoplanadi. Istehmolchi
huquqlarining himoya qilinishi, uning tanlash erkinligini tahminlanishi demokratik iqtisodiy
tamoyilining ro’yobga chiqarilishini anglatadi. SHuning uchun Vazirlar Mahkamasining 2002
yilda qabul qilingan muhim qarorlariga muvofiq respublikaga istehmol tovarlarini noqonuniy
olib kelinishi va sotilishining oldini olish chora-tadbirlarining ko’rilishi muhim ahamiyat kasb
etadi.
Kishilar naf, foyda va daromad olish uchun intilib, o’zlarida bor bo’lgan qobiliyatlari va
imkoniyatlarini ishga soladilar. Raqobat iqtisodiyot sub’ektlari shaxsiy manfaatlarini ryobga
chiqarishning chegarasini belgilaydi. Hech kimning iqtisodiy yakkahokimlik qilishiga yo’l
qo’ymaydi. SHuningdek, raqobat ishlab chiqaruvchi va sotuvchilarning istehmolchi, xaridorlar
17
O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. T.:19, 164-modda.
18
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: O’zbekiston, 2012. 11-bet
51
manfaati, didi, xohishini inobatga olishga bir-biridan arzonroq va sifatliroq tovarlar ishlab
chiqarish maqsadida yangi texnika va texnologiyadan foydalanishga undaydi.
Erkin tadbirkorlik, raqobat va narx tizimiga asoslangan bozor iqtisodiyotida hukumat va
davlatning roli cheklangan bo’ladi. Davlat bozor mexanizmining amal qilishiga ko’maklashadi.
Buning uchun davlat iqtisodiyot sub’ektlari faoliyatining qonuniy bazasini yaratib, ularning
faoliyat, “o’yin” qoidalarini belgilaydi. Aholining turmush darajasining barqaror o’sib borishini,
kam tahminlangan aholi qatlamlarini ijtimoiy himoyalash, boy-kambag’allar o’rtasidagi
farqlarning keskinlashib ketishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida aholi daromadlarini soliqlar,
transfert to’lovlari vositasida qayta taqsimlaydi, makroiqtisodiy barqarorlikni va iqtisodiy
o’sishni ta’minlash maqsadida soliq, byudjet va pul-kredit vositalari orqali iqtisodiyotni
tartiblaydi. Davlat bozor mexanizmi to’la-to’kis bajara olmagan vazifalarni o’z zimmasiga olib,
raqobat muhitini saqlaydi, iqtisodiyot sub’ektlarining erkin faoliyatini tahminlaydi. Hamda
jamiyat uchun kerak bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishni o’z zimmasiga oladi.
Demak, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar insonga munosib
turmush sharoitlarini yaratishga, kishining erkin tadbirkorlik va mehnat qilish, tanlash erkinligini
hamda mulkdor bo’lishdek muhim demokratik huquqlarini ta’minlashga, iqtisodiy hayotni
demokratlashtirishga qaratilgandir.
Islom Karimovning «O’zbekistonning o’z istiqlol va
taraqqiyot yo’li», «O’zbekiston
kelajagi buyuk davlat», «O’zbekiston bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li»,
«O’zbekiston
iqtisodiy
islohotlarni
chuqurlashtirish
yo’lida», «O’zbekiston
XXI
asr
bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari», «O’zbekiston
XXI asrga intilmoqda», «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz» va
boshqa asarlarida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, bozor iqtisodiyotiga o’tishining
nazariy asoslari, kontseptsiyasi ishlab chiqilgan.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish kontseptsiyasi uch tarkibiy qismdan iborat:
1) ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti milliy andozasi mohiyatining tahrifi;
2) bozor munosabatlarini shakllantirishning muhim tamoyillari;
3) iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning, tanglikdan chiqib olishning, barqarorlikni va
muhim ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashning aniq yo’nalishlari.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
