Fuqarolik huquqi savollar javoblar

186. Lizing subyektlariga baho bering? 589-модда. Лизинг субъектлари
Келажакда лизинг олувчига лизинг бўйича топшириш мақсадида мол-мулкни ўзига мулк қилиб олувчи шахс лизинг берувчи деб тан олинади.
Эгалик қилиш ва фойдаланиш учун лизинг объектини оладиган шахс лизинг олувчи деб ҳисобланади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Лизинг берувчи лизинг объектини кимдан олаётган бўлса, шу шахс сотувчи деб эътироф этилади.
(589-модданинг учинчи қисми Ўзбекистон Республикасининг 2002 йил 13 декабрдаги 447–II-сон Қонуни таҳририда — Олий Мажлис Ахборотномаси, 2003 й., 1-сон, 8-модда)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Лизинг берувчи мол-мулкни бўлажак фойдаланувчидан сотиб олган тақдирда ёхуд лизинг берувчи келажакда мол-мулкни сотувчига лизинг бўйича топшириш учун ундан шу мол-мулкни сотиб олиш мақсадида уни маблағ билан таъминлаган тақдирда бир шахснинг ўзи ҳам лизинг олувчи, ҳам сотувчи бўлишига йўл қўйилади.
187. Lizing shartnomasining muhim shartlari deganda nimani tushunasiz? Quyidagilar lizing shartnomasining muhim shartlari hisoblanadi:
lizing obyektining tavsiflanishi (lizing obyektining miqdori, sifati,
ro'yxati, kontrakt qiymati va boshqa ko'rsatkichlari) va shartnoma
umumiy pul summasining ko'rsatilishi;
ta ra fla rn in g lizing o b y ek tin i olish va b e rish bilan bog'liq
majburiyatlari;
lizing obyektini berish tartibi, shu jumladan lizing obyektini yetkazib
berish, montaj qilish va foydalanishga topshirish tartibi;
lizing to'lovlarini to'lash shartlari, miqdorlari, muddatlari va tartibi; lizing obyektidan foydalanish, unga qarash, uni saqlab turish va
ta ’mirlash yuzasidan taraflarning majburiyatlari;
shartnomaning amal qilish muddati;
sotuvchi va lizing obyektini tanlash uchun mas’ul tarafning ko'rsatilishi
Taraflarning kelishuviga binoan lizing shartnomasiga quyidagi shartlar
kiritilishi mumkin:
lizing obyektini sotib olish tartibi va muddatlari;
lizing shartnomasini o'zgartirish va bekor qilish;
lizing obyektini sug'urta qilish;
fors-major holatlar;
lizing beruvchi qo'shimcha xizmatlar ko'rsatishi, bunday xizmatlarsiz
lizing obyektidan foydalanib bo'lmasa;
lizing subyektlari tomonidan lizing shartnomasi shartlariga rioya
etilishini nazorat qilish tartibi.
Lizing shartnomasiga qonun hujjatlariga muvofiq boshqa shartlar
ham kiritilishi mumkin.

188.Lizing obyektiga nisbatan mulk huquqi nima? Lizing obyekti: iste’mol qilinmaydigan, tadbirkorlik faoliyati uchun

foydalaniladigan har qanday ashyolar lizing obyekti bo'ladi. Yer uchastkasi
va boshqa tabiat obyektlari bundan mustasno (FKning 588-moddasi). Shuningdek, muomaladan chiqarilgan yoki muomalada bo'lishi
cheklangan boshqa mol-mulk lizing obyektlari bo'lishi mumkin emas
(Lizing to'g'risidagi qonunning 3-moddasi).
189. Lizing to’lovlari deganda nimani tushunasiz? Lizing toiovi lizing beruvchining lizing obyektini sotib olish uchun
qilgan xarajatlarining hammasi yoki ko‘p qismi, shuningdek lizing
obyektini yetkazib berish va belgilangan maqsadda foydalanish uchun
uni yaroqli holga keltirish bilan bog'liq boshqa xarajatlari lizing oluvchi
tomonidan qoplanishi hamda lizing beruvchining daromadidan iborat
bo'ladi (FKning 590-moddasi).
Lizing to'lovlari shartnomaning b u tu n amal qilish muddatiga
taqsimlanadi va bo'lib-bo'lib to'lanadi. Lizing to'lovlarining miqdorlari
va davriyligi lizing shartnomasi bilan belgilanadi.
190. Meros va vorislik tushunchalarini ochiqlab bering? meros - bu fuqarolarning hayotligida boshqa
shaxslarga o'tishi mumkin bo'lgan uning huquq va majburiyatlari
yig'indisidan iborat. Meros huquqi, fuqarolarning xususiy mulk huquqi bilan chambarchas
bog'langan va fuqarolik huquq tarmog'ining huquq tarmoqchalaridan
hisoblanadi. Mulk munosabatlari kabi meros va vorislik munosabatlari
ham fuqarolik huquqi normalari bilan tartibga solinadi1.
Meros huquqi - bu fuqaroning vafoti munosabati bilan uning
mulkiy, mulk bilan bog'liq bo'lgan shaxsiy-nomulkiy huquq va
majburiyatlarining bevosita qabul qilib olishni amalga oshirish uchun
zarur bo'lgan huquqiy normalar yig'indisidan iboratdir2. Ворис деганда, қонунда белгилаб қўйилган мерос қолдирувчининг қариндошлик муносабатлари билан боғланган авлод ва аждодлари, унинг қарамоғида бўлган меҳнатга қобилиятсиз боқимлари (қонун бўйича ворислар), шунингдек, қонун­да белгиланган тартибда ва шартларга риоя қилиб, мерос қолдирувчи томонидан тайинланган, унинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари олингач, мероснинг ўтиши лозим бўлган, муомала лаёқатига эга бўлган шахслар (васият бўйича ворислар) тушунилади.
Ворислик ҳуқуқи, қонунда белгиланган ёки мерос қолдирувчи томонидан васиятномада кўрсатилган тартибда ва шартларга асосан унга тегишли бўлган мулк ва мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларни меросхўрларга ўтиш тартибини белгилайди.
191. Meros huquqi va vorislik huquqining farqi nimada?190-savolda
192. Meros huquqining asosiy o’ziga xos belgilari nimalardan iborat? Мерос ҳуқуқининг асосий ўзига хос белгилари қуйидагилардан иборат:
1) мерос ҳуқуқи фуқароларнинг хусусий мулки ва мулкий ҳуқуқ ҳамда мажбуриятларини ҳимоя қилиш, уни мустаҳкамлаш воситаси ҳисобланади;
2) мерос қолдирувчи ўзининг хусусий мулк ҳуқуқини вафотидан кейин ҳам сақланиши, кўпайиши, ривож топиши билан оилавий ва қариндошлик ришталарини мустаҳкамлашдаги омилларини ҳисобга олган ҳолда, меросни кимга ўтишига бефарқ қарай олмайди.
3) қонунда белгилаб қўйилган меросхўрлар бўлиб, асосан мерос қолдирувчининг қариндошлик муносабати билан боғланган шахслар, унинг оила аъзолари ва қарамоғидаги меҳнатга қобилиятсиз, ёрдамга муҳтож шахслар ҳисобланадилар;
4) мерос мулкидан олинадиган ҳисса эркаклар учун ҳам, аёлллар учун ҳам, қайд қилинган никоҳдан туғилган болалар учун ҳам, қонун билан белгиланган тартибда оталиги аниқланган болалар учун ҳам, фарзандликка олинганлар учун ҳам, баробардир;
5) васият бўйича меросхўрлар доирасини белгилаш мерос қолдирувчининг мутлақ ҳуқуқи бўлиб, у нафақат жисмоний шахслардан, шунингдек, юридик шахслардан ҳам иборат бўлиши мумкин;
6) қонун бўйича ҳам, васият бўйича ҳам ворислик амалга оширилмаган ҳолларда мерос мулк тақдири суднинг қарори билан ҳал қилинади.
Шундай қилиб, мерос ҳуқуқи фуқаролик ҳуқуқининг ажралмас ва якунловчи қисми ҳисобланиб, фуқароларнинг хусусий мулк ҳуқуқи билан чамбарчас боғланган.
193. Vorislik asoslari deganda nimani tushunasiz? Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 54-моддасида «Мулкдор мулкига ўз хоҳишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади»,-дейилган. Бу ҳуқуқдан фойдаланиб ҳар бир шахс ўзи ҳаётлигида ўзига тегишли бўлган хусусий мулкнинг тақдирини ҳал қилиб қўяди, вафотидан кейин уни кимга ўтишини белгилаб қўяди.
Шу билан бирга, фуқаро вафот этганидан сўнг унинг мулки кимларга ўтиши қонун билан ҳам белгилаб қўйилган бўлади.
Демак, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 1112-моддасига асосан, ворислик икки асосда вужудга келади. Биринчидан, васият бўйича ва, иккинчидан, қонун бўйича.
Мулкдор ўзига тегишли бўлган хусусий мулкнинг тақдирини ўзи вафот этгандан сўнг унинг маълум бир шахс томонидан тасарруф қилинишини белгиламаган ҳолларда қонун бўйича ворислик амалга оширилади.
Бундан ташқари, қонун бўйича ворислик: Биринчидан, васиятнома қисман ёки бутунлай ҳақиқий эмас деб топилган ҳолларда; иккинчидан, мерос мулкининг ҳаммаси васият қилинмасдан қолган тақдирда, васият қилинмаган қисмига; учинчидан васият бўйича меросхўр мерос очилгандан кейин меросни қабул қилиб олмасдан вафот этган бўлса; тўртинчидан, васият бўйича меросхўр меросни олишдан бош тортган ёки ундан воз кечган ҳолларда вужудга келади.
Қонун бўйича меросхўр мерос қолдирувчи билан қон-қарин­дошлик ришталари билан боғланган унинг аждодлари ва авлодлари, оила аъзолари, меҳнатга лаёқатсиз, унинг қарамоғида бўлган, оила аъзоси бўлмаган шахслар бўлишлари мумкин.
Демак, қонун бўйича меросхўр бўлиш учун нафақат мерос қол­дирувчининг расман қон-қариндошлари бўлиши, шунингдек, амалда ҳаётда ҳам яқин кишилари бўлиши мумкин.
Қонун бўйича ворислик муносабати билан мерос қолдирувчи­нинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ўтиш тартиби ва шартлари қонунда белгилаб қўйилган бўлади. Мерос мулк қонунда белгиланган тартибда, миқдорда ва тартибда меросхўрлар ўртасида тақсимланади. Қонунда белгиланмаган шахсларга ёки белгиланган тартибни бузиб, мерос мулкни яқин қариндошларига ёки бошқа яқин кишиларига, мерос қолдирувчининг қарамоғида бўлмаган шахсларга бериш мумкин эмас.
Қонун бўйича ворислик ҳуқуқи мерос қолдирувчининг вафоти ёки унинг суд қарори билан вафот этган деб эълон қилиниши билан бирданига ва тўлиғича меросхўрларга ўтади.
Васият бўйича ворислик мерос қолдирувчининг эрки билан вужудга келади. Мерос қолдирувчининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини мерохўрлар ўртасида тақсимлаш, мерос қолдирувчининг эрки билан амалга оширилади.
Меросдан четлаштириш ёки мерос олишдан маҳрум қилиш фақат қонунда белгиланган асосларда ва тартибда суд томонидан ҳал қилинади.
Ворислик асослари қонун бўйича ворисликда ҳам, васият бўйича ворисликда ҳам келишув мавзуси бўлиши мумкин эмас. Аммо ҳаётда ва ҳатто, суд амалиётида ҳам бундай келишувлар учраб туради. Масалан, нотариал тартибда тасдиқланган васиятномага асосан фуқаро Сотиболдиев ўзига тегишли бўлган уй-жойни ва жамғарма банкида сақланаётган омонат маблағни набираси Баҳодиржонга васият қилиб қолдирган. Сотиболдиев вафотидан сўнг унинг вояга етган болалари судга мурожаат қилиб мерос қолдирувчи оғир касаллиги сабабли васиятномага имзо қилиш имконияти бўлмаган, васиятнома қалбаки­лаштирилган деган асосда уни ҳақиқий эмас деб топишни сўраганлар, аризани кўрган туман суди иш юритишни бекор қилиб, тарафларнинг мерос мулкини тақсимлаш ҳақидаги ўзаро келишувини тасдиқлаш тўғрисида ажрим чиқарган. Вилоят судининг раёсати вилоят прокурорининг назорат тартибида берган протестини рад қилиб, туман суди ажримини кучда қолдирган. Республика Бош прокурори ўринбосарининг протести билан Олий суднинг фуқаролик ишлари бўйича суд ҳайъати туман судининг ажрими ва вилоят судининг қарорини бекор қилиб, ишни қайтадан кўришга юборган. Олий суд ҳайъати қарорида, иш бўйича васиятноманинг ҳақиқий ёки ҳақиқий эмаслигини аниқламасдан туриб, масалани ҳал қилиш мумкин эмаслигини ва бу масалада, васият бўйича ҳамда, шунингдек, қонун бўйича ворисликда ворислик асослари келишув мавзуи бўлиши мумкин эмаслигини кўрсатган.