|
Muminov shunday takidlaydi-“Voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari Ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari o‘z vakolatlari doirasida: uch yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmaganlarning shaxsini aniqlash, hayoti, sog‘lig‘ini saqlashni ta’minlaydi. O‘n olti yoshgacha bo‘lganlar; ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan, jinoiy javobgarlikka tortish mumkin bo‘lgan yoshga to‘lmagan yoxud ruhiy kasallik bilan bog‘liq bo‘lmagan holda rivojlanishda o‘z yoshiga nisbatan ancha orqada qolishi oqibatida sodir etgan qilmishining ahamiyatini to‘la ravishda anglab yetishga qodir bo‘lmaganlar, agar voyaga yetmaganlarning hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza qilishni ta’minlash yoki ular tomonidan takroran ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etilishining oldini olish zarur bo‘lsa, shuningdek ularning shaxsi aniqlanmagan yoxud ularning aniq yashash joyi bo‘lmasa yoki o‘zlari ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etgan bo’lsa... Voyaga yetmaganni ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markaziga joylashtirish uchun sudning ajrimi asos bo‘ladi3.
Shuningdek Gollandiyalik olim Tobes Brigitteng Inson sog’liq huquq haqida o’z qo’llanmalarda shunday deydi. Sog'liqni saqlash huquqi nafaqat o'z vaqtida va tegishli tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini, balki sog'liqni saqlashning asosiy omillarini ham o'z ichiga oladi. Xavfsiz oziq-ovqat, to'g'ri ovqatlanish va toza ichimlik suvidan foydalanish sog'lom muhit, sog'liqni saqlash, shu jumladan jinsiy va reproduktiv salomatlik sohasidagi ta'lim va ma'lumotlardan foydalanish. Sog'liqni saqlash huquqi erkinlik va huquqlarni o'z ichiga oladi. Erkinliklar o'z sog'lig'ini nazorat qilish huquqini, shu jumladan bepul ruxsatisiz davolanish yoki eksperimentlarga duchor bo'lmaslik huquqini o'z ichiga oladi. Huquqlar sog'liqni saqlash tizimiga (tibbiy yordam va sog'liqni saqlashning asosiy ijtimoiy determinantlari) bo'lgan huquqni o'z ichiga oladi, bu esa odamlarga erishish mumkin bo'lgan eng yuqori darajadagi sog'liqdan foydalanish uchun teng imkoniyatlarni ta'minlaydi.
Shuningdek Jahon sog’liqni saqlsh tizimi quyidagicha tariflaydi: Sog'liqni saqlash tizimi asosiy maqsadi sog'likni mustahkamlash, tiklash yoki saqlashga qaratilgan barcha tashkilotlar, odamlar va harakatlardan iborat. Bunga sog'liqning determinantlariga ta'sir o'tkazish va to'g'ridan-to'g'ri sog'lomlashtirish tadbirlari kiradi. Shuning uchun sog'liqni saqlash tizimi shaxsiy tibbiy xizmatlarni ko'rsatadigan davlat mulki ob'ektlarining piramidasidan ko'proqdir. Bunga, masalan, uyda kasal bolani parvarish qiladigan onani; xususiy provayderlar; xulq-atvorni o'zgartirish dasturlari; vektor-nazorat kampaniyalari; tibbiy sug'urta tashkilotlari; mehnatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonunchilik. Bu sog'liqni saqlash xodimlarining tarmoqlararo harakatlarini o'z ichiga oladi, masalan, sog'liqni saqlashning taniqli determinanti bo'lgan ayollar ta'limini targ'ib qilishga ta'lim vazirligini rag'batlantirish4.
Ko'pincha sog'liqni saqlash tizimi reduktsionistik nuqtai nazar bilan aniqlangan. Ba'zi mualliflar sog'liqni saqlash tizimlari kontseptsiyasini kengaytirish uchun qo'shimcha o'lchovlarni ko'rsatadigan dalillarni ishlab chiqdi:
Sog'liqni saqlash tizimlarini faqat ularning tarkibiy qismlari bilan emas, balki ularning o'zaro aloqalari bilan ham ifodalash kerak;
Sog'liqni saqlash tizimlari nafaqat sog'liqni saqlash tizimining institutsional yoki ta'minot tomonini, balki aholini ham o'z ichiga olishi kerak;
Sog'liqni saqlash tizimlariga nafaqat sog'likni yaxshilashni, balki o'z ichiga olgan maqsadlari nuqtai nazaridan qarash kerak tenglik, qonuniy kutishlarga javob berish, qadr-qimmatni hurmat qilish va adolatli moliyalashtirish va boshqalar;
Sog'liqni saqlash tizimlari o'zlarining funktsiyalari, shu jumladan tibbiy yoki to'g'ridan-to'g'ri xizmatlarni ko'rsatish bilan belgilanishi kerak xalq salomatligi xizmatlar, shuningdek, "sog'liqni saqlash ishchilari, ehtimol barcha muammolarning eng murakkabini o'z ichiga olgan boshqarish, moliyalashtirish va resurslarni yaratish kabi boshqa funktsiyalar"5.
Sog'liqni saqlash sohasini, eng avvalo, uning aholiga tibbiy va ijtimoiy-tibbiy xizmat ko'rsatish qulayligi hamda sifatini oshirishga qaratilgan dastlabki bo'g'inini, tez va shoshilinch tibbiy yordam tizimini yanada isloh qilish, aholi o'rtasida sog'lom turmush tarzini shakllantirish, tibbiyot muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash. Oila salomatligini mustahkamlash, onalik va bolalikni muhofaza qilish, onalar va bolalarning sifatli tibbiy xizmatdan foydalanishni kengaytirish, ularga ixtisoslashtirilgan va yuqori texnologiyalarga asoslangan tibbiy yordam ko'rsatish, chaqaloqlar va bolalar o'limini kamaytirish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni yanada keng amalga oshirish6.
Shuningdek Garvard universiteti, Kembrij, Massachusets, AQSH, Jon F. Kennedi hukumat maktabining “Vaqtda harakat qilish” dasturi doirasidagi “Global sogʻliqni saqlashda institutsional innovatsiyalar” loyihasi raxbari Julio Frenk shunday deydi: Sog'liqni saqlash tizimlari munozaralari bilan bog'liq muammolarning bir qismi shundaki, u ko'pincha muhim jihatlarni e'tiborsiz qoldiradigan reduksionistik nuqtai nazarni qabul qiladi. To‘liqroq ko‘rinishni rivojlantirish bizdan to‘rtta asosiy yo‘nalish bo‘yicha tafakkurimizni kengaytirishni talab qiladi.
Xulosa qilib shuni aytib o’tish joizki fuqarolarga tibbiy yordam ko’rsatishda Konstutsiyaviy huquq asoslari, O’zbekiston respublikasida fuqarolarga tibbiy xizmatdan foydalanish huquqni kengaytirish va kam taminlangan oilalarga, boquvchisini yo’qatgan xonadondagi fuqarolarga tibbiy xizmatdan foydalanishga imtiyozlar joriy etish. Fuqarolarning tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqi qonunda belgilanib qo’yilgan, kasal bo‘lib qolganda, mehnat layoqatini yo‘qotganda va boshqa hollarda fuqarolar profilaktik, tashxis qo‘yish-davolash, kuch-quvvatni tiklash, sanatoriy-kurort, protez-ortopediya yordami va boshqa xil yordamni, shuningdek bemorlarni, mehnatga layoqatsiz va nogiron kishilarni boqish-parvarishlash yuzasidan ijtimoiy chora-tadbirlarni, shu jumladan vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqasi to‘lashni o‘z ichiga oladigan tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqiga ega. Tibbiy-ijtimoiy yordam tibbiyot xodimlari va boshqa mutaxassislar tomonidan ko‘rsatiladi. Fuqarolar o‘zlarini ixtiyoriy ravishda tibbiy sug‘urta qildirish asosida, shuningdek korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning mablag‘lari, o‘z shaxsiy mablag‘lari hamda qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan qo‘shimcha tibbiy va boshqa xil xizmatlardan foydalanish huquqiga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
